Mensen kleuren de buurt. Letterlijk, zoals in Abstede, waar buren (jong en oud) met potten verf en kwasten een hele wand in het Piet Heinhof hebben omgetoverd tot een kleurrijk schilderij. Miranda Leijstra vertelt over de vele (verborgen) buurtverhalen in de schildering: “De grote boom links staat nu aan de rand van een plein, maar stond vroeger midden op het schoolplein aan de Abstederdijk. De man met de hond is een oude buurtbewoner uit de Piet Heinstraat die elke dag een rondje met het hondje maakt. De tomaten- en komkommerplanten verwijzen naar het rijke tuindersverleden en de nog bestaande volkstuinen in Abstede. En het pand helemaal links is een oud schoolgebouw waar vóór de sloop de Kruideniersvakschool in zat.”

Geen zeeheldenbuurt
Op de wand zijn ook de Minstroom en het Spoorwegmuseum te zien. De laatste bevindt zich weliswaar niet in Abstede, maar de oude spoorlijn loopt dwars door de buurt, net als de eeuwenoude Minstroom. Ook het &-teken tussen Piet en Hein staat er niet voor niets. De twee broers Piet en Hein de Vink waren de kinderen van de aannemer die in 1887 het achterliggende huizenblok bouwde. De straatnaam heeft dan ook niets te maken met de bekende zeeheld.

Het verboden plein
Een grappig detail is de rebus die in de schildering verwerkt zit, een knipoog naar de kinderen uit de buurt. De afgelopen jaren was het plein een verwaarloosde, vieze plek, waar de kinderen van hun ouders niet mochten komen. Des te spannender om er juist wel naar toe te gaan. Het plein werd daarom het ‘het verboden plein’ genoemd. Na deze opknapbeurt is het weer een prettige plek om te spelen. En met een verhaal.

Dit bericht verscheen in de Oostkrant van dec 2011.
Locatie: Piet Heinhof

Tussen de Monseigneur van de Weteringstraat en de Kerkstraat, vlak bij de Nieuwe Regentesseschool, ligt de Tulpstraat, niet te missen door de zelfgemaakte lampenkappen om de lantaarnpalen. Een voormalige bedrijfspand op nummer 17 is de spil van het straatleven. Bewoners noemen het liefkozend de ‘Stal’, omdat het ooit een koetshuis met paardenstal was van de beroemde ondernemersfamilie Fentener van Vlissingen die in de stadsvilla Maliebaan 42 woonde.

Leefstraat
Gerard Verouden is penningmeester van de bewonerscoöperatie ‘Tulp’ die in 1978 de Stal heeft gekocht. “Met eigen handen hebben we er een gezellige bar in gemaakt. Op het parkeerterrein erachter was genoeg ruimte om onze auto’s te parkeren. Daarmee maakten we de straat autovrij en konden de kinderen veilig op straat spelen. De Tulpstraat is een leefstraat.“

Muurschildering
In de jaren 90 volgde een grote verbouwing. Wijlen straatgenoot en kunstenaar Marcel de Leeuw schilderde een reusachtig paard op de zijmuur en ontwierp een nieuwe indeling. Er kwamen o.a. een doka, sauna en opslagboxen bij. Zelfs de langgekoesterde droom van een eigen zwembad in de straat leek uit te komen. Gerard: ”We lieten de uitgegraven kelder van de Stal vollopen met water. Dagenlang hadden we waterpret, totdat het ging lekken. Toen hebben we er een fietsenstalling in gebouwd.”

Foto: de schildering op de zijmuur van ‘De Stal’, in de jaren 90 gemaakt door wijlen bewoner Marcel de Leeuw

De lente is een dag oud en er bloeit al wat moois in de Oosterbuurt! Raadslid Annemarijn Oudejans onthulde een infobord. Daarop staat in woord en beeld de historie beschreven van dit hechte buurtje aan de oever van de eeuwenoude Minstroom.

Gemengde buurt
Het paneel is een initiatief vanuit de bewoners. Het past in de rijke traditie van de Oosterbuurt om het buurtgevoel via de buitenmuur te uiten. Eerder brachten ze in de Zonstraat al een muurgedicht en een tegeltableau aan. “We blijven aandacht vragen voor het belang van een gemengde buurt”, lichten de bewoners Jos Schuurman en Kees Bals toe. “Woningcorporatie Woonin, het voormalige Mitros, heeft al een groot aantal huurhuizen in deze buurt – voor veel geld – verkocht. Sinds 2019 dringen we erop aan om verdere verkoop te stoppen. Dan blijft de huidige verhouding tussen huur- en koopwoningen 50-50.”

Hulp van studenten
Dat de bewoners Annemarijn Oudejans vroegen om het paneel te onthullen, is geen toeval. “De gemeente wilde in de jaren 70 en 80 onze héle buurt slopen. Dat ging na protesten gelukkig niet door. We kregen destijds bij onze strijd veel steun van studenten die bewoners met kennis en organisatiekracht bijstonden. Aan de vooravond van de energietransitie (Oudwijk moet vóór 2032 van het gas) komen we om dezelfde reden graag weer in contact met studenten. Geweldig natuurlijk dat Annemarijn van de jonge partij Student & Starter, en zelf nog (master)student Sociologie, zo geïnteresseerd is in onze buurt.”

Verduurzaming
Het jonge raadslid sprak haar respect uit voor de grote betrokkenheid van bewoners bij hun buurt, die al zo ver teruggaat in de tijd. “Fijn kunnen wonen vergt ook inspanning, de rijke historie hier bewijst dat. En de verduurzaming is een volgende uitdaging waarin gemeente, woningcorporatie en bewoners moeten samenwerken. Hopelijk hebben we geleerd van het roerige verleden en verloopt dat in goede harmonie. Samen maken we Utrecht.”

Eeuwenlang liepen parochianen uit De Bilt via een kerkpad naar de Nicolaaskerk in de oude (Binnen)stad, in de volksmond ook wel Nicolaasweg genoemd. Het slingerde tussen de boomgaarden en hoveniersgronden van Oost. Na de aanleg van het Wilhelminapark en de Van Limburg Stirumstraat herschikte de gemeente de wegen in Oudwijk. Sindsdien begint de Nicolaasweg officieel ter hoogte van de Baanstraat. Op de zijgevel van het hoekhuis (nummer 4) staat een muurschildering: een ietwat abstract zeegezicht.

Hoge conifeer
Bewoner Wibo Senders, een oudgediende in de Nicolaasweg (hij woont er sinds 1985), legt uit hoe de schildering destijds tot stand kwam: “Mijn achterburen zijn Wilhelminapark 28 en 29, begin deze eeuw bewoond door respectievelijk de familie Wippler en Erkelens. Wippler had een enorme conifeer in zijn tuin. Erkelens vroeg: ‘Door die hoge boom zie ik de dom niet meer, zou die weg kunnen?’ Waarop Wippler zei: ‘Op zich wel, maar dan kijk ik tegen die lelijke gevel van Senders aan. Dus als je daar een oplossing voor hebt …’ En zo kwamen ze bij mij.”

Kijkdoos
“Die zijmuur werd altijd snel nat bij regenval, lelijk ook, ik had wel oren naar een betere afwerking. Dus kwamen we op het idee van een muurschildering. We spreken 2002. De afspraak werd: ik betaal coating en steigers, mijn achterburen de kunstenaar, Marij Nielen. Ze maakte een ontwerp dat zowel vanuit de woningen aan het Wilhelminapark, als voor passanten uit de Nicolaasweg en de Baanstraat een leuk beeld oplevert. Een schildering met dieptewerking vanuit elke hoek. Ze maakte eerst nog een kijkdoos, zodat we konden zien hoe dat zou uitwerken, want het klonk ingewikkeld. Maar we gingen akkoord, en zo kreeg de Nicolaasweg een kleurrijke entree.”

Het viaduct onder de Albatrosbrug krijgt een kleurrijke make-over, een initiatief van bewoners. Kunstenaar en buurtbewoner Frans Hofmeester heeft een ontwerp gemaakt. De onderdoorgang langs de Kromme Rijn is nu donker, aan beide kanten. Het idee is om de zijwanden en het plafond van kleurige beelden van watervogels te voorzien, met daaromheen – in een later stadium – (levend) groen. Een bij deze Watervogelbuurt passend natuurlijk kunstwerk. Dit jaar krijgt het viaduct groot onderhoud, daarom is de timing goed: de kosten kunnen worden gedeeld.

Een muurschildering van De Strakke Hand op de zijgevel van de Reigerstraat. Het is een kleurrijke verbeelding van het experiment van de Utrechtse wetenschapper Buys Ballot (later oprichter van het KNMI). In 1845 toonde hij langs de net aangelegde Oosterspoorbaan het Dopplereffect aan. Die kennis wordt nog altijd gebruikt bij o.a.  snelheidscontroles en in de buienradar.

Experiment langs de Oosterspoorlijn
Christophorus Buys Ballot is de grondlegger van de meteorologie en de oprichter van het KNMI in 1854 dat werd gevestigd in Sonnenborgh, de huidige Sterrewacht. In 1845 deed Buys Ballot een tot de verbeelding sprekend experiment gebaseerd op een beschrijving van een Oostenrijkse collega. Hij beschreef het effect dat beweging invloed heeft op de toonhoogte van geluid, het zogeheten Dopplereffect. Buys Ballot regelde een trein tussen Utrecht en Maarssen en zette daar enkele hoornisten op. Zelf was hij toehoorder die langs de spoorbaan stond.

Belang voor de wetenschap
“Buys Ballot had verwacht dat hij het effect kon ontkrachten. Maar het experiment toonde juist aan dat het Dopplereffect bestaat”, vertelt universitair hoofddocent en initiatiefnemer Ingmar Swart tijdens de onthulling. “Het is een voor de wetenschap belangrijk experiment gebleken.” Ingmar noemt het een voorbeeld van fundamenteel onderzoek dat later heel veel toepassingen kreeg. Denk daarbij aan de sirenes van ziekenwagens die een andere toonhoogte hebben op het moment dat de auto je passeert, het gebruik van echografie of de werking van de buienradar.”

www.utrechtsemuurformules.nl

Maker: De Strakke Hand @2019
Locatie: Burg Reigerstraat

In Oost ‘zweven’ drie planeten: Jupiter op de Abstederbrug (aan de kant van Oost), Saturnus op een oud portaal langs de Oosterspoorbaan (randje Sterrenwijk) en Uranus op het viaduct waar de Weg naar Rhijnauwen onder de A27 doorgaat. De onderlinge afstand in het echte heelal tussen deze drie is een niet te bevatten twee miljard kilometer. Louk Roëll bedacht een manier om al wandelend tóch een gevoel te krijgen voor de afstanden in ons heelal.

Schaalmodel
Uitgedaagd (en betaald) door Awesome Utrecht, een platform voor toffe ideeën in de openbare ruimte, heeft hij in 2019 ons zonnestelsel in de stad op schaal nagebouwd. De acht planeten inclusief Moeder Aarde zijn in de vorm van metalen bollen te zien langs een wandelroute vanuit de Binnenstad (via Oost) naar het buitengebied. De onderlinge afstanden kloppen, d.w.z. op schaal, want een kilometer lopen is een ruimtereis van een miljard kilometer. Grote passen, snel thuis!

Ruimtereis door Oost
De route begint bij de zon, de grote bol op het Domplein met inscriptie Sol Iustitiae (Zon der Gerechtigheid). De planeten Mercurius, Venus, Aarde en Mars hangen – in die volgorde – in de Lange Nieuwstraat. Op de Abstederbrug zit Jupiter. En via de Oosterspoorbaan en het jaagpad langs de Kromme Rijn kom je langs Saturnus en Uranus. De metalen bol op een kei in Rhijnauwen (vlakbij de StayOkay) is Neptunus, de laatste planeet van ons zonnestelsel, op 4.5 miljard km afstand van de zon.
Hadden we niet negen planeten? Ja, totdat Pluto in 2006 door de wetenschap werd gedegradeerd tot slechts een planetoïde (dwergplaneet). In het universum van sterrenkundigen bestaat weinig mededogen …

Routekaart
De afstand van zon tot Neptunus is in het schaalmodel van Roëll hemelsbreed 4,5 km, en 6,8 km als je de wandelroute (op google maps) langs de bollen volgt. Goede ruimtereis!

Op de zijgevel van het studentenhuis Saenredamstraat 2 prijkt een nieuwe muurschildering. Het verbeeldt de Utrechtse Sint-Catherinakerk, een schilderij van Pieter Saenredam uit 1658. Het schilderscollectief De Strakke Hand heeft het verfijnde lijnenspel in twaalf dagen op de muur gezet, een meesterwerk op zich.

Grauwe gevel
Initiatiefnemer Maarten van Leeuwen woont op de hoek van de Jan van Scorelstraat en de Saenredamstraat, vlak achter de Utrechtse Schoolvereniging. Tevreden zit hij op het dak van zijn garage, bijna alsof hij ín de kathedraal zit. “Bijna twintig jaar keek ik vanuit mijn slaapkamer uit op een grauwe, grijze zijgevel. Toen ik die geweldige Buys Ballot muurschildering bij de spoorovergang van de Burgemeester Reigerstraat zag, wist ik: zo’n uitzicht wil ik ook!”

Schildersbuurt
“Een muurschildering vergt behalve een strakke schildershand, ook veel overleg”, legt Maarten uit. “Het wijkbureau Oost hielp me met vergunning en subsidie. Ook met de eigenaar van het studentenhuis heb ik de plannen goed doorgesproken, het is immers zijn zijgevel. En het Centraal Museum bood hulp bij het uitzoeken van een geschikt meesterwerk. Maar het meeste overleg was met buurtgenoten, die zich gaandeweg zeer betrokken toonden bij dit project. De discussies waren soms pittig, maar inmiddels kijken we allemaal met trots naar deze muurschildering. En dat biedt nieuwe perspectieven. De straten in onze Schildersbuurt zijn vernoemd naar Hollandse Meesters. Als vervolgproject hopen we meer van hun werken in de openbare ruimte te kunnen verbeelden.”

Een aardig weetje: Saenredam schilderde in de 17de eeuw graag kerkinterieurs, vooral het verfijnde lijnenspel was zijn handelsmerk. Maar het tekenen van de poppetjes liet hij over aan zijn leerlingen. Dat noemden ze ‘stoffering’, iets wat voor de meester zelf slechts bijzaak was.

Maker: De Strakke Hand @2020
Locatie: Saenredamstraat 2

Buurtgenoot Joost van Waert maakte een fotoboek over alle muurkunst in Utrecht. In Oudwijk ontdekte hij een beeld dat tegen een muur leunt, en dus ook kwalificeert als muurkunst. Het is een folly (gekkigheidje), met de titel ‘Hommage aan Rietveld’.

Leunstoel
“Deze verhoogde stoel uitgevoerd in rood gecoat staal staat op het Minervaplein achter het voormalige gymnasiumgebouw”, vertelt Joost. “De zijgevel van het Kasko-pand aan de Nicolaasweg fungeert als steunmuur. Het pand staat er al veel langer dan de stoel, de twee hebben verder niks met elkaar van doen, hoewel de rode kleur goed past bij de Rietveld-blauwe erker boven de deur. Ik vroeg me af: wie heeft de folly daar neergezet? En wanneer?”

Gered van de sloop
Navraag en speuren in het krantenarchief leerde Joost dat het beeld hier in 1995 is geplaatst. Daarvóór stond het op het plein bij het Hooghiemstragebouw (de oude meelfabriek) aan de Wittevrouwensingel. “Wegens nieuwbouw moest het daar weg. Jos Traa van de Stichting Sociale Woningbouw (nu Portaal) heeft het toen gered van de sloop en hier naartoe verhuisd. De maker blijkt wijlen Charles Westerhout te zijn van Van Overhagen Architecten (inmiddels opgegaan in OPL Architecten).”

Opvrolijken die stad!
Tot slot de vraag: waaróm dit beeld? “In 1993 had de gemeente meerdere architecten een opdracht gegeven: vrolijk 18 saaie plekken en pleinen in de stad op met gekke bouwsels, ook wel follies genoemd. Charles maakte toen deze ‘Hommage aan Rietveld’, een ontwerp dat verwijst naar de twee inmiddels iconische Steltmanstoelen die Rietveld in 1963 (hij was toen al 75) maakte voor de Haagse juwelier Steltman. Een laatste gekkigheidje van de meester zelf.”

Maker: Charles Westerhout @1993
Locatie: Minervaplein

Een nieuwe muurschildering op de hoek van de Oosterspoorbaan en de Abstederdijk, gemaakt door kunstenaar Munir de Vries op verzoek van MasterPeace. Eerder dit jaar kregen jongeren van het verderop gelegen Bonifatius College een grafitti-workshop met thema ‘Stad Zonder Muren’. Munir was daar gastdocent en verwerkte zijn ervaringen in dit kunstwerk.

Stap in het licht
“Tijdens de workshop heb ik uitgebreid kunnen werken en praten met de leerlingen”, vertelt Munir. “De Utrecht Pride hield hun erg bezig, ze vinden het belangrijk dat iedereen zichzelf durft te laten zien. Daar ontstond het idee voor deze muurschildering: een persoon (m/v) die voorzichtig het licht in stapt, de buitenwereld in. Met de titel: Uitkomst.”

Knipoog naar de overkant
De plek is een bijzondere, de zijgevel ligt ietwat verscholen achter het groen van Park Oosterspoorbaan. “Ik woon in de Binnenstad, maar kom hier vaak, hardlopend, of met de kano via de Minstroom. Daarom stelde ik zélf deze muur voor. De ruimte om de schildering heen zal begroeid raken, de pandeigenaar gaat daarvoor een geveltuin aanplanten. Daarmee gaat het beeld nog meer op in deze prachtige groene omgeving. De kleuren passen nu natuurlijk perfect bij het herfstseizoen. En een detail voor wie het wil zien: aan de overkant zit op de woning van Alice Kan een muurschildering met de titel Uitzicht. Daar kijkt iemand nieuwsgierig door het sleutelgat. Uitkomst en Uitzicht, zullen hun blikken elkaar kruisen?”

Maker: Munir de Vries @2022
Locatie: Abstederdijk 157