Auteursarchief: Oostkrant

Oosterbuurt onthult paneel

De lente is een dag oud en er bloeit al wat moois in de Oosterbuurt! Raadslid Annemarijn Oudejans onthulde een nieuw muurpaneel. Daarop staat in woord en beeld de historie beschreven van dit hechte buurtje aan de oever van de eeuwenoude Minstroom.

Buurtgevoel
Het paneel is een initiatief van Jos Schuurman en Kees Bals van het bewonerscomité. Het past in de rijke traditie van de Oosterbuurt om buurtgevoel via de buitenmuur te uiten. Eerder brachten ze in de Zonstraat al een muurgedicht en een tegeltableau aan. “We blijven aandacht vragen voor de waarde van een gemengde buurt. De verhouding huur-koop is nu 50-50, dat houden we graag zo. Woonin, het voormalige Mitros, wil huurhuizen voor veel geld verkopen, maar wij behouden graag de prettige sfeer hier. Daar strijden we al sinds de jaren 70 voor. De gemeente wilde destijds onze buurt slopen om brede toegangswegen naar de binnenstad aan te kunnen leggen.”

Hulp van studenten
Dat het comité Annemarijn Oudejans vroegen om het paneel te onthullen, is geen toeval. “We kregen in de jaren 70 en 80 bij onze strijd om behoud van de buurt veel steun van studenten die bewoners met kennis en organisatiekracht bijstonden. Aan de vooravond van de energietransitie (Oudwijk moet vóór 203 2 van het gas) komen we om dezelfde reden graag weer in contact met studenten. Geweldig natuurlijk dat Annemarijn van de jonge partij Student & Starter, en zelf nog (master)student Sociologie, zo geïnteresseerd is in onze buurt.”

Verduurzaming
Het jonge raadslid sprak haar respect uit voor de grote betrokkenheid van bewoners, die al zo ver teruggaat in de tijd. “Fijn kunnen wonen vergt ook inspanning, de rijke historie hier bewijst dat. En de verduurzaming is een volgende uitdaging waarin gemeente, woningcorporatie en bewoners moeten samenwerken. Hopelijk hebben we geleerd van het roerige verleden en verloopt dat in goede harmonie. Samen maken we Utrecht.”

Raadslid Annemarijn Oudejans en leden van het buurtcomité Jos Schuurman en Kees Bals voor het paneel met daarop de historie van de Oosterbuurt – *foto Arnoud Wolff*

Oproer in de Oosterbuurt

Ingeklemd tussen de Minstroom, Oosterstraat en Oudwijkerdwarsstraat ligt de Oosterbuurt. Honderd huizen, en van oudsher een sterk buurtgevoel. Toen in de jaren 50 Utrecht grootse plannen had om de binnenstad, met name Hoog Catharijne, via brede invalswegen beter bereikbaar te maken, dreigde grootschalige sloop van dit buurtje. De Oosterbuurt lag letterlijk in de weg. De gemeente begon de oude panden op te kopen en liet die verkrotten in afwachting van de sloopkogel.

Roerige jaren 70 en 80
Maar de buurt kwam in opstand. Actiegroepen werden opgericht en er volgden protestacties, ronkende buurtberichten, felle juridische procedures en luidkeelse aanwezigheid bij raadsvergaderingen. Toen in 1971 de Raad van State een streep door de plannen voor brede invalswegen zette, leek de strijd gestreden. Toch besloot de gemeente de sloopplannen door te zetten, maar nu voor nieuwbouw, wat voor bewoners hogere huren zou betekenen.

Verzoening
De protesten laaiden opnieuw op. Woningen werden gekraakt en door de gemeente weer ontruimd, het waren roerige tijden. Pas in 1983 trok de gemeente de sloopplannen in en luwde de strijd. Op 15 mei 1985 metselde gemeente en buurtcomité als teken van verzoening een gedenksteen in de gevel van Zonstraat 28 met de tekst ‘Hier rust het ongenoegen van de Oosterbuurt’. Achter de steen ligt de afstudeerscriptie uit 1984 van rechtenstudent Gerben Schuhmacher over de strijd in de jaren 70 en 80.

Strijd tegen uitponden
In 2019 hing het opnieuw actief geworden buurtcomité een spandoek aan de gevel van Zonstraat 21 om het uitponden (verkopen van een huurwoning als de huurder vertrekt) door Mitros (sinds 2023 Woonin) te stoppen. De Utrechtse woningcorporatie heeft de in de jaren 70 en 80 opgekochte woningen onder haar hoede. Nu de huizenprijzen fors gestegen zijn, wil zij bezit verkopen om elders in de stad (goedkoper) nieuw te kunnen bouwen. De buurt vreest echter aantasting van het buurtgevoel en protesteert. Oude tijden herleven! En opnieuw met succes: Mitros zegde toe tot 2024 te stoppen met uitponden in de Oosterbuurt.

Muurgedicht en tegeltableau
In juli 2020, precies 35 jaar nadat de buurt de strijd om haar bestaan won, onthulde wethouder Diepeveen in het bijzijn van leden van het buurtcomité en dichter Peter Drehmanns een gevelgedicht op de zijgevel in de Zonstraat. In 2021 volgde een tegeltableau met een archieffoto van de Zonstraat uit 1910 en in 2023 een paneel met de historie van de Oosterbuurt. Met deze symbolen houdt de Oosterbuurt de herinnering levend aan een lange strijd.

Lees hier het (digitale) boek Oosterbuurt, een buurt die wist te winnen (1986)

Actievoerders en wethouder plaatsen een gedenksteen (1985) – *Foto: Het Utrechts Archief*

Joke Smitplein

In 1877 kreek Utrecht in navolging van Rotterdam en Amsterdam een ambachtsschool met drie lesjaren, een aanvulling op de al bestaande tweejarige vakopleiding, de Burger-Dagschool. Het particuliere initiatief kwam van de Vereniging tot Bevordering van Fabrieks- en Handwerksnijverheid. Het hoofdbeginsel was ‘bij den knaap den grond te leggen, waarop hij zich later kan vormen tot bekwaam en degelijk ambachtsman.’ Praktische vorming mét technische kennis.

Eerste Utrechtse Ambachtsschool
De vereniging huurde voor de eerste 22 leerlingen een lokaal in de Donkerstraat in de Binnenstad. Zes jaar later, na onstuimige groei, bouwde ze in 1983 tussen het Schoolplein en de Maliesingel een groot pand met praktijklokalen waar aanstaande timmerlieden, meubelmakers, smeden, schilders en machinebankwerkers het vak konden leren. De leerlingen namen een groot deel van de bouw zelf voor hun rekening, een eerste kennismaking met de praktijk.

Koninklijk bezoek
In 1907 kreeg de school ter gelegenheid van 30-jarig jubileum koninklijk bezoek: koningin-moeder Emma bezocht per koets de feestelijke Tentoonstelling van Schoolwerk. De ambachtsschool stond in hoog aanzien! De technische school was decennia lang de enige in de stad. Later bekend onder de naam LTS, de Lagere Technische School. In de jaren 70 trad het verval in. De duizend leerlingen kregen inmiddels onderwijs in een lekkend en stinkend gebouw, bepaald geen reclame voor vakonderwijs.

School wordt wooncomplex
In 1979 werd het schoolgebouw gesloopt, alleen de directeurswoning en het ooit door leerlingen zelf gemaakte ijzeren toegangshek bleven behouden. De grond lag jarenlang braak, pas in 1986 werden rondom een nieuw plein 120 nieuwe woningen in diverse formaten opgeleverd, een mix van sociale huur (86) en koop (34). De (mannelijke) straatnamencommissie van Utrecht wilde het nieuwe plein vernoemen naar Andries van Hulzen, een voormalig leraar smeedwerk van de ambachtsschool. Maar de nieuwe bewoners verwierpen dat idee. Ze opperden de naam van de Utrechtse Joke Smit (1933-1981), een icoon van het feminisme en in 1968 oprichter (samen met Hedy d’Ancone) van de Man Vrouw Maatschappij (MVM). De tijden waren veranderd.

Barcelona in Oost
Het plein speelt sindsdien een centrale rol in het sociale leven van de bewoners. In 2004 maakte kunstenaar Anook Cleonne Visser op verzoek een ontwerp voor een unieke slingerbank bekleed met blauw mozaïek met de naam ‘Sitting at the dock of the bay’. De bank werd bekleed met mozaïek a la Gaudi: Barcelona in Oost! Ook de uitvoering was bijzonder, want roc-leerlingen namen het metselwerk voor hun rekening, geheel in de geest van de oude ambachtsschool.

Ambachtsschool aan het Schoolplein in 1902, wat sinds 1986 Joke Smitplein heet – *Het Utrechts Archief*

Rondleiding Science Park

Het gebied rondom de universiteit mag dan sinds 2011 officieel Utrecht Science Park heten, de oude naam zullen we in Oost niet snel vergeten: De Uithof. Een verwijzing naar de eeuwenoude boerderij aan de voormalige Hoofddijk (tegenwoordig Toulouselaan), sinds 1992 een rijksmonument. Wil je zien hoe dit deel van Oost uitgroeide tot een internationaal befaamd wetenschapspark, waar inmiddels 30.000 mensen werken en 51.000 studenten een opleiding volgen? Wandel mee met de gids van het ’t Gilde!

Inschrijven
Zondag 2 april 11:00 – 12:30 uur
Kosten: € 8,- p.p. (U-pas € 4,-)
Je kunt hier inschrijven.

Over de rondleidingen
Sinds 2017 werken we samen met de stadsgidsen van vrijwilligersorganisatie ’t Gilde. Elke editie van de krant geven ze een rondleiding door een van de buurten in Oost. Een sportieve en gezellige manier om je wijk en buurtgenoten (nog) beter te leren kennen! We kondigen rondleidingen aan in de krant (vier keer per jaar).

Hoe stemde Oost?

Oost kende een hoge opkomst bij de Provinciale Statenverkiezing 2023. Groenlinks was in onze wijk met afstand de populairste partij, gevolgd door D66, Volt, Partij voor de Dieren en PvdA. De BBB kreeg een kleine 3% van de stemmen, fors minder dan de landelijke score. Bekijk hier hoe Oost stemde bij de lokale verkiezingen in 2022.

Sjaak Kroes: bijna lente!

De Haagse straatdichter Sjaak Kroes is graag onder de mensen. Met zijn bakfiets rijdt hij stad en land af, om neer te strijken op pleinen en in parken. Zoals vandaag in het Wilhelminapark. Op verzoek schrijft hij ter plekke gedichten, of draagt voor uit eigen werk. Deze stek onder de honderdjarige bomen is zijn favoriet: “Genoeg mensen die langslopen én aandacht hebben voor mijn poëzie. Ik kom hier dan ook graag!”
Voor de volgers van de Oostkrant en fans van de straatdichter – op verzoek – een paar mooie woorden: bijna lente!

Sjaak over de lente – video: Arnoud Wolff

Praatjes vullen gaatjes

Ditte Wooning (1953) is tandarts en houdt sinds 1979 – als eenpitter – praktijk in de Mauritsstraat. Tijdens gebitscontroles maakt ze graag een praatje. Met een aanstekelijke zachte ‘G’, wat wellicht verklaart waarom buurtgenoten in de stoel ook graag hún verhalen delen. Ze schreef er een boek over: ‘Als de tandartsstoel kon praten’. Een verzameling anekdotes uit de praktijk met koppen als Benidorm Bastards, Kitty Kutty en Therapeutisch Klapje. En het mag gezegd: Ditte schrijft met vlotte pen.

Ontroerend en hilarisch
“Ik heb al die jaren zoveel meegemaakt, ik deel mijn ervaringen graag. De verhalen geven een mooi tijdsbeeld van het leven in Oost. Zonder persoonsnamen uiteraard, niemand hoeft zich zorgen te maken dat zijn ontboezemingen op straat komen te liggen. Sommige zijn ontroerend, de meeste vooral hilarisch. Want we hebben wat afgelachen bij de stoel.”

Ervaringsvak
Haar praktijk is gesloten voor nieuwe patiënten. “In de hoogtijdagen had ik 2.000 buurtgenoten in de stoel, dat was aanpoten. En tóch nam ik altijd alle tijd voor de patiënt. Tandheelkunde is een ervaringsvak, ik lees het gebit. Zo herken ik in een vroeg stadium familie-aandoeningen. Ook kijk ik naar lichaamshouding. Zo heeft tandenknarsen een wisselwerking met de (verkeerde) stand van nek en schouders.”

Hart voor de buurt
Veertig jaar tandarts, hoe lang wil ze nog doorgaan? “Over twee jaar stop ik, op 25-05-2025, een mooie datum. Dan is ook mijn assistent Roxanne 25 jaar in dienst, dus ook voor haar een afscheid met slingers. Als kind kwam ze al in mijn praktijk, ze woonde even verderop. Na haar studie is ze in de praktijk in dienst getreden en blijven plakken. Zo sta ik in het leven: trouw aan het vak én aan de mensen.”

Het boek is te koop voor €19,95 (ex bezorgkosten) bij de buurtwinkels Zilveren Hamer en Olijfje op de Jan Scorelstraat. Je kunt Ditte ook een mail sturen: tandartsstoel@hotmail.com

Ditte Wooning schreef een boek over haar ervaringen als tandarts

Hoe ontstond Oost?

Tot 900 jaar geleden was Oost niet meer dan een woest, drassig land met uitlopers van de Rijn, vol kreken en moerassen. Toen kreeg Utrecht stadsrechten (2 juni 1122) en damde bisschop Godebald de Rijn af bij Wijk bij Duurstede. Het grote ontginnen van de oostzijde van de stad kon beginnen. Oost kreeg droge voeten.

Groentetuin van de stad
De afdamming veranderde de waterlopen. Het Rijnwater stroomde niet langer via de oostkant van Utrecht naar de Zuiderzee, maar via de Lek naar de Noordzee. De Kromme Rijn en de Minstroom zijn gekanaliseerde restanten van de oude Rijnloop. Ook de waterweg naar de Zuiderzee (IJsselmeer) werd kalmer en heet nu de Vecht. Om de handel met Duitsland via de Rijn te behouden groef men een kanaal naar de stad: de Vaartsche Rijn. Het ontginnen en kanaliseren bracht de jonge stad groot voordeel: op de vruchtbare kleigronden was het goed boeren. Oost, met name Abstede, groeide in de loop der eeuwen uit tot de groentetuin van de stad.

Nicolaasweg
In de oude rivierbedding van de Rijn lag een hoger gelegen stuk land wat nu het Hogelandsepark heet. Aan de oever werd in 1135 een vrouwenklooster gesticht met een grote lap vruchtbare grond eromheen: de Abdij van Oudwijk. Oudwijk is een verbastering van Uitwijk, een gebied buiten de ommuurde stad. De woeste gronden tussen de stad en dit klooster heette het Oudwijkerveld. Kerkgangers uit De Bilt konden via dit hogere deel in de rivier de Rijn doorsteken en naar de parochie van de Nicolaaskerk in de stad lopen. Dit lange kerkpad slingerde zich tussen de hoveniersgronden in Oost en kreeg de (bij)naam Nicolaasweg.

Maliebaan
In 1636 richtte Utrecht een universiteit op. Om studenten te trekken legde ze net buiten de grachten een speelveld voor het toen populaire maliespel aan, de Maliebaan. Publiek en bezoekers bouwden in de loop der tijd langs de baan theehuizen en stadsvilla’s. Deze voorzichtige stadsuitbreiding kreeg vaart in de tweede helft van 19de eeuw. Oost kreeg een spoorlijn, het Oosterspoor, met in 1874 een prachtig Maliebaanstation. Op verzoek van een clubje vélocipèdisten werd in 1885 een van de wandelpaden van de Maliebaan bestemd als fietspad, het oudste van ons land.

Wilhelminapark
Rond de eeuwwisseling werden straten verbreed (Nachtegaal, Burgemeester Reiger) om de binnenstad beter bereikbaar te maken. Vanuit de stad bracht tramlijn 2 bezoekers naar het in 1898 geopende Wilhelminapark en later naar het nieuwe ziekenhuis, het Antonius Gasthuys (1910). Voorbij het park ontstond de Schildersbuurt waar particuliere woningbouwverenigingen zoals B.A.N.S. (1922) en WbV Utrecht (1919) huisvesting boden voor respectievelijk spoorwegpersoneel en middenstand (winkeliers, onderwijzers, ambtenaren).

Hollandse Waterlinie
De groei kende wel een fysieke grens: de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 1871 werden de forten De Bilt en Vossegat verbonden met een militaire weg, gedekt, dus beschermd door hoge wallen. Natuurgebied de Zilveren Schaats is een zichtbaar restant. Fort Vossegat werd in 1913 uitgebreid met de Kromhoutkazerne (nu: University College). Na het opheffen van de Waterlinie kon Oost in de jaren 60 uitbreiden in de Johannapolder voorbij de monumentale huizen van Rietveld (1924) en Ravesteyn (1932). Zo ontstond de Uithof, tegenwoordig Utrecht Science Park.

Uithof

Abstederdijk rond 1826 – *Het Utrechts Archief*

Spanning Rubenskwartier loopt op

Een nieuwe sporthal, een tweede supermarkt, 1.850 extra studentenkamers en studio’s, nieuwe woningen en veel sloop en nieuwbouw. Welkom in het Rubenskwartier! Het buurtje tussen IBB en Diakonessenhuis wordt de komende jaren een grote bouwput. Hoewel de meeste investeringen door bedrijven, scholen en projectontwikkelaars gedaan worden, probeert de gemeente met een masterplan het Rubenskwartier door samenwerking tot een groene en bruisende buurt te maken. Maar ongeduld en onbegrip nemen toe.

Raadsvragen
Op raadsvragen van PvdA en D66 antwoordde de wethouder vlak voor de kerstvakantie (2022) met een gedetailleerd overzicht van aangekondigde plannen in het Rubenskwartier. Een ding is duidelijk: er komen veel woningen bij, vooral voor studenten en starters. De wethouder merkte nog wel op dat voor extra studentenkamers verder gekeken moet worden dan Oost, ‘omdat in Oost het percentage inwoners in de studentenleeftijd al hoog is (en in sommige buurten extreem hoog).’

De Kwekerij groeit door
Projectontwikkelaar Jebber, een dochter van studentenhuisvester SSH, is druk bezig om onder de naam De Kwekerij woonflats te bouwen op het voormalige KPN terrein. In de hoogste flat ‘Mammoet’ wonen nu 318 studenten en in de omringende zes (kleurrijke) woontorens straks 244 starters. Dit jaar bouwt de ontwikkelaar 206 kamers en studio’s in het oude datacentrum. Inmiddels ligt er een aanvraag die voorziet in nóg een woontoren met zo’n 400 studentenkamers. Alles bij elkaar extra woonruimte voor 1.150 studenten en starters. Bottleneck is nog parkeren. De gemeente eist voldoende parkeerplekken, hoewel Jebber zich afvraagt of de parkeernorm voor een startersflat niet te ruim is: fiets, ov en deelauto beperken de noodzaak voor autoparkeren.

Sloop IBB en zusterflat
Het studentencomplex IBB uit de jaren 60, eigendom van SSH, is ook aan vervanging toe. De plannen voorzien in sloop en nieuwbouw, zodanig dat het aantal kamers op dit kavel van 1.300 naar 2.000 gaat. Ook de langgerekte flat met 150 zusterwoningen (sociale huur) langs de Burgemeester ter Pelkwijklaan, eigendom van het Utrechts Medisch Centrum (UMC), gaat tegen de vlakte. Het UMC wil duurzame nieuwbouw, liefst met uitbreiding van het aantal units.

Nieuwe super en sporthal
Behalve nieuwe (studenten)woningen, krijgt het Rubenskwartier nieuwe functiegebouwen. Zo wil het IBB-hof, het winkelcentrum met de Jumbo, uitbreiden met een tweede supermarkt en extra woningen; Het Diakonessenhuis gaat na sloop van oudbouw een nieuw Vrouw-Kind Centrum neerzetten; Het Stedelijk Gymnasium is al aan het uitbreiden en het Bonifatius College gaat na de renovatie van het hoofdgebouw een nieuwe sporthal neerzetten op de plek waar de BSO zat.

Leefbaarheid
Uiteindelijk hoopt de gemeente door nieuwe groene verbindingen met Park Oosterspoorbaan en het Krommerijnpark het Rubenskwartier open en leefbaar te maken. Dit masterplan is nog verre van uitgewerkt. De gemeente wil vóór de zomer eerst een intentiedocument (idoc) maken, pas daarná volgt een inspraakronde voor (buurt)bewoners en ondernemers.

Ongeduld en onbegrip
In de Raadsinformatiebijeenkomst van 14 maart (2023) werd wel duidelijk dat de bovengenoemde partijen ongeduldig zijn geworden (‘onze plannen liggen al klaar’). De gemeente zoekt nog naar synergieën in al die plannen om ruimte voor groen en duurzaamheid te vinden, terwijl studenten vinden dat er gewoon doorgepakt moet worden. Tegelijkertijd zijn omwonenden (Notenbomenlaan en Abstederdijk) juist verbolgen dat ze niet nú al betrokken worden bij alle plannenmakerij. Zij vrezen voldongen feiten en druk op de leefbaarheid in de buurt.

Overzicht met geplande uitbreidingen Rubenskwartier

Stemlokalen in Oost

Woensdag kun je stemmen voor de provincie en het waterschap. In Oost zijn 17 stemlokalen, geopend tussen 7:30 en 21:00 uur. Op je stemkaart staat de dichtsbijzijnde, maar je mag in elk lokaal in Utrecht je stem uitbrengen. Bekijk de locaties in Oost op deze kaart:

Oostkrant – Verhalen maken de buurt

Verhalen maken de buurt