Airport Utrecht Oost? De beroemde stedenbouwkundige Berlage maakte honderd jaar geleden een uitbreidingsplan voor de oostkant van de stad, mét een vliegveld ingetekend. Utrecht groeide destijds hard en in de schootsvelden tussen de Waterlinieforten De Bilt, Hoofddijk en Vossegat lag voldoende ruimte. Uiteindelijk landden er geen vliegtuigen, maar woningen en kantoren onder de naam Rijnsweerd.
Wilhelminapark Historicus Bas Nugteren is gefascineerd door de roaring twenties waarin Utrecht Oost met grote stappen uitgroeide tot een levendige wijk gebouwd rondom het Wilhelminapark. Omdat het paviljoen in het park (ooit een melkhuisje, nu een restaurant) dit jaar haar 100ste verjaardag viert, vroegen we Bas om in de bovenkamer van het paviljoen – met fraai uitzicht op de vernieuwde fontein – te vertellen over de ontstaansgeschiedenis van deze buurt. Een gesprek over Berlage, de Volksbond tegen Drankmisbruik en het langzaam verdwijnen van rangen en standen in de maatschappij.
Oost aan het woord Verhalen maken de buurt, daarom laten we Oost graag aan het woord! In de nieuwe serie podcastserie ‘Oost Aan Het Woord’ gaan presentator Karin van den Boogaert en sidekick Arnoud Wolff met microfoons de wijk in. Je kunt de podcasts beluisteren via onze podcastpagina en de Spotify playlist Oostkrant.
Presentator Karin van den Boogaart in gesprek met historicus Bas Nugteren – foto: Arnoud WolffPlan van Berlage uit de jaren 20 van de vorige eeuw, met een vliegveld gepland op de plek waar uiteindelijk Rijnsweerd is gebouwd – Het Utrechts Archief
Jantje zag eens pruimen hangen, O! als eijeren zo groot … Zo begint het bekende kinderversje De Pruimeboom van Hiëronymus van Alphen (1746–1803). De dichter woonde een aantal jaren op zijn buitenhuis op landgoed Oudwijck, waar vroeger de Abdij van Oudwijck stond. De huidige Van Alphenstraat in Oudwijk Noord was destijds de met bomen omzoomde oprijlaan naar het buitenhuis. Straatbewoners Lieke en Sjef wilden hun beroemde buurtgenoot eren en vroegen de Utrechtse letterhakker Britt Nelemans om een passende gevelsteen te maken. Die prijkt nu boven hun voordeur op nummer 18. Bij de onthulling in bijzijn van buren en vrienden sprak Sjef de gedenkwaardige woorden: “Voor ons en Oudwijk schiep Britt een juweeltje.”
Hiëronymus Van Alphen Het versje over de pruimen draagt een duidelijke morele boodschap: verleidingen moeten worden weerstaan. Is ongehoorzaamheid werkelijk de moeite waard voor een handvol pruimen? Deze wijze, opvoedkundige les verscheen in 1778 in zijn bundel Kleine gedigten voor kinderen. Van Alphen was een voorvechter van een verlichte opvoeding, waarin kinderen spelenderwijs leren en ouders begripvol zijn, mits het kind eerlijk en oprecht is. In het dagelijks leven was hij advocaat en procureur-generaal in Utrecht, en later thesaurier-generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Britt Nelemans Britt Nelemans heeft een atelier in de Kerkstraat. Ze hakte al vele kunstwerken in Utrecht o.a. een gevelsteen ter ere van Joke Smit, naamgever van het Joke Smitplein, in opdracht van het Utrechtse Geveltekenfonds.
Bewoners, buren en vrienden vieren de nieuwe gevelsteen boven de deur van Van Alphenstraat 18, een ode aan naamgever Hiëronymus van Alphen. In het midden (met bloemen) Britt Nelemans, de maker, met aan haar rechterzijde de bewoners Sjef en Lies – foto: Arnoud WolffDe gevelsteen is van de hand van letterhakker Britt Nelemans. De steensoort is Jaumont, Frans kalksteen, gewonnen ten zuiden van Parijs. De letters zijn bewust zonder kapitalen. De vijf pruimen representeren de in het gedicht genoemde ‘om een hand vol’. Het jaar 1778 staat voor de publicatiedatum van de bundel ‘Kleine gedigten voor kinderen’.Bewoner Sjef vertelt een kleine introductie over de gevelsteen – foto: Arnoud Wolff
De Pruimeboom Eene vertelling
Jantje zag eens pruimen hangen, o! als eieren zo groot. ’t Scheen, dat Jantje wou gaan plukken, schoon zijn vader ’t hem verbood. Hier is, zei hij, noch mijn vader, noch de tuinman, die het ziet: Aan een boom, zo vol geladen, mist men vijf zes pruimen niet. Maar ik wil gehoorzaam wezen, en niet plukken: ik loop heen. Zou ik, om een hand vol pruimen, ongehoorzaam wezen? Neen. Voord ging Jantje: maar zijn vader, die hem stil beluisterd had, Kwam hem in het loopen tegen voor aan op het middelpad. Kom mijn Jantje, zei de vader, kom mijn kleine hartedief! Nu zal ik u pruimen plukken; nu heeft vader Jantje lief. Daar op ging Papa aan ’t schudden, Jantje raapte schielijk op; Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen, en liep heen op een galop.
In het Provinciehuis kun je vanaf donderdag 5 juni de expositie Queer-U-Stories bezoeken. Centraal staat het boek Utrechtenaren, een queer geschiedenis met verhalen over Utrechtenaren, sodomieten, tegendraadse vrouwen en transgender-activisten. De expositie is een reis door de tijd over de vervolging en strijd voor gelijke rechten in de afgelopen driehonderd jaar. Je ontdekt hoe mensen leven (en sterven) die niet passen in de seksuele en gendernormen van hun tijd.
Heksenjachten Evert van der Veen woont in Oost en is een van de auteurs van het boek en mede-organisator van de tentoonstelling. “Queer-Utrecht-Stories, afgekort QUS, is een grote groep vrijwilligers van diverse leeftijden en achtergronden die de geschiedenis van queer Utrecht optekenen en bekendmaken”, legt Evert uit. “Zo hebben we een canon (tijdlijn) geschreven met bijbehorende wandelroute (met en zonder gids), een boek en deze reizende expositie. Veel verhalen spelen zich af in de Binnenstad, maar we gaan de komende jaren ook op zoek naar queer verhalen van personen en gebeurtenissen in de omliggende wijken zoals Oost. In een tijd dat acceptatie van anders-zijn afneemt, vinden we het belangrijk om oorzaken en gevolgen van heksenjachten en vervolgingen van sodomieten in het verleden te laten zien.”
Utrechtenaren Een opmerkelijk woord in de titel van het boek en de tentoonstelling is Utrechtenaren. In 1730 vond er een grootschalige heksenjacht plaats op sodomieten (homoseksuele mannen), toen de koster van de Dom twee sodomieten betrapte in de Michaelskapel. Er werd een onderzoek ingesteld met grote gevolgen: een razzia die leidde tot homo-vervolgingen. In Utrecht werden 18 verdachten ter dood veroordeeld en gewurgd. De vonk sloeg over op de rest van Nederland en zorgde ervoor dat ‘Utrechtenaar’ een scheldwoord werd voor mensen die Utrechts (homoseksueel) gedrag vertoonden.
Lezing en lunch Queer-U-Stories Donderdag 5 juni |10:30 – 13:00 uur Toegang gratis, wel aanmelden i.v.m. lunch. Gedeputeerde Rob van Muilekom en QUS’ers Maurice van Lieshout, Marijke Huisman en Evert van der Veen nemen je mee in de queer geschiedenis van stad en provincie Utrecht.
Expo Queer-U-Stories Van 5 t/m 27 juni | ma-vr 08:30 – 17:00 uur Provinciehuis, Archimedeslaan 6 Tentoonstelling over de Utrechtse queer geschiedenis n.a.v. het boek ‘Utrechtenaren, een queer geschiedenis’ van Maurice van Lieshout, Marijke Huisman en Evert van der Veen.
De expo in het stadhuis in 2024Boek: Utrechtenaren, een queer geschiedenis
Het Wilhelminapark werd in 1898, het jaar waarin Wilhelmina tot koningin werd gekroond, officieel geopend. In 1911 bouwde de gemeente een klein houten paviljoen met uitzicht op de vijver en gaf de exploitatie aan de lokale afdeling van de Volksbond tegen Drankmisbruik. Dit zogenoemde melkhuisje is in 1925 vervangen door het grotere theehuis dat wat westelijker in het park kwam te liggen. De grote eetzaal kon ook gebruikt worden voor vergaderingen, bijeenkomsten en recepties. Jarenlang werden hier rijexamens afgenomen en fungeerde het als stemlokaal.
Het beheer van het paviljoen bleef al die tijd in handen van de Volksbond tegen Drankmisbruik. Totdat de gemeente het huurcontract in 1950 opzegde. Nu is het een restaurant.
De Weggeefwinkel op de Zonstraat is weer open! Alles in de kraam is gratis. Je mag geven én nemen wat je wil. “Het is winkelen voor een goed doel”, vertelt ‘winkelier’ Annelies Potuyt. “Ik overwinter elk jaar in het Gambiaanse dorpje Tumani Tenda. Spullen die geschikt zijn voor kinderen in Gambia pik ik eruit. Aan de zijkant van de kraam hangt een spaarpot. Van de donaties huur ik in december een zeecontainer om de spullen die ik heb verzameld naar het dorp te transporteren.”
Sportshirts populair De kraam biedt een kleurrijke verzameling boeken, servies, speelgoed en kleding, teveel om op te noemen. Maar wat gaat nou mee naar Gambia? “Poppen, houten speelgoed en alles wat rolt vinden de kinderen geweldig. Ook verzamel ik graag kleding, schoenen en rugzakjes, omdat ze daarmee makkelijker naar school kunnen. Vooral jurkjes en shirts met glitter en glamour zijn enorm populair. In de lade ligt een fotoboek waarin je kunt zien hoe de dorpskinderen met de spullen spelen. Dat is soms verrassend anders! En waar het héle dorp heel blij van wordt: sportshirts!”
Buurtwinkel Annelies begon 17 jaar geleden met een kleine weggeeftafel om geld in te zamelen. “Ik ben een fanatieke vogelspotter en Gambia is een paradijs voor overwinterende vogels, dus ik kom daar graag. De mensen zijn gastvrij, ik wilde graag wat terug doen. Met die tafel wilde ik buren en voorbijgangers verleiden om geld te doneren. Die tafel was wel onhandig, want bij regen moest ik elke keer snel een doek over de spullen leggen. Tot een handige buurman op een dag zei: kijk eens Annelies, we hebben er een dakje boven getimmerd. Sindsdien maken mijn straatgenoten de kraam elk jaar steviger en mooier. Het is daarom een echte buurtwinkel!”
Annelies Potuyt (r) met vaste klant Mia – foto: Arnoud WolffDonaties om transportkosten te betalenDe kids van Tumadi TendaEind 2024 gingen 35 dozen en 4 koffers vol spullen naar GambiaBuren helpen met opbouwen
Journalist Jos van Sambeek (1958–2024) schreef van 2013 tot 2024 wekelijks de populaire rubriek Het Geboortehuis in het Utrechts Nieuwsblad. Daarin portretteerde hij Utrechters aan de hand van het huis waarin zij geboren waren, 560 in totaal. Hun geboortehuis was het vertrekpunt, maar de stukjes schetsten vooral een treffend tijdsbeeld van de buurt en het dagelijks leven. Een wekelijkse dosis nostalgie naar het oude Utrecht.
Geboren in Utrecht Op zijn sterfbed vroeg Van Sambeek zijn vrienden om deze schatkist aan buurtverhalen te bundelen in een boek, opdat het waardevolle tijdsbeeld van zijn geliefde stad niet verloren zou gaan. Dat boek is er nu: Geboren in Utrecht. Het bevat een selectie van 130 portretten, waarvan 21 van mensen die in Utrecht Oost ter wereld kwamen. Onder hen de broers Frans en Jos Stelling (respectievelijk kunstenaar en filmmaker), die net als Van Sambeek zelf zijn geboren aan de Adriaen van Ostadelaan in de Schildersbuurt. De makers hebben historische straatfoto’s aan de verhalen toegevoegd, wat het boek extra leuk maakt om door te bladeren.
Het boek is door de vriendengroep uitgebracht in eigen beheer om de kosten laag te houden. Het is te koop a €17,50 bij Bruna Nachtegaalstraat en Boekhandel Bijleveld. De opbrengst gaat naar Museum van Zuilen, een plek waar Jos graag kwam.
Niemand die ’s morgens door de Schildersbuurt wandelt kan het ontgaan: de gestage stroom fietsers die zich door het Wilhelminapark en de Prins Hendriklaan haasten. Grote kans dat de eindbestemming het Utrecht Science Park is, voorheen de Uithof, een van de 14 buurten in Oost. Tegenwoordig is het gebied een van de grootste biomedische techparken in Europa, met honderden onderzoeksinstellingen, startups en het baanbrekende Prinses Maxima kinderkankerziekenhuis.
Innovatieve bedrijven Twee recente berichten in één week laten het belang zien. Het jonge medische bedrijf HUB Organoids, dat stamcellen van zieke patiënten buiten het lichaam in leven weet te houden en opkweekt tot mini-organen, is verkocht aan farmareus Merck. En het Utrecht Medisch Centrum slaagde er voor het eerst in een patiënt die resistent is tegen antibiotica te behandelen met een op het individu toegespitst virus, wellicht het begin van een oplossing voor het wereldwijde probleem van ongevoeligheid voor antibiotica.
Kruidenierderig debat In schril contrast met deze wetenschappelijke hoogstandjes staat de ergernis over de leefbaarheid op het Science Park. Bewoners zijn er somber, las ik in de vorige Oostkrant. Na zonsondergang mijden (vrouwelijke) studenten de donkere doorgangen en al jaren woedt er in onze gemeenteraad een kruidenierderig debat over een grotere supermarkt.
Beleidsmatige liefde Het gebrek aan initiatieven om meer leven in de brouwerij te brengen is beschamend en doodzonde. Het wordt hoog tijd voor wat meer beleidsmatige liefde richting het slimste stukje Utrecht. Dan hoeven de duizenden knappe koppen aan het einde van de dag niet zo snel mogelijk weer terug richting Centraal Station te fietsen.
Rob de Lange werkte als journalist bij Nova, Buitenhof, Vrij Nederland en het Financieel Dagblad. Daarnaast schreef hij de boeken Inside ASML en Ik ben integer, jij bent integer.
Muzikant, zanger en acteur Eugène Ligtvoet is een geboren verhalenverteller. En daar kunnen we binnenkort allemaal van genieten. Samen met zijn muzikale kompaan Pietr Wolkers treedt hij zondag 25 mei op in het theater van Huize Pluk, ook wel bekend als de kraakpanden aan de Burgemeester Reigerstraat. Hij vertelt dan het bijzondere verhaal van een gewone vrouw, zijn eigen tante Joke (1931-2023). “Haar leven was een avontuur vol tegenslag waarin ze als held, strooiend met grappige en pijnlijke uitspraken, met vallen en opstaan, humor en relativering dapper haar weg vond en tevreden tweeënnegentig werd. Een voorbeeld voor ons allemaal!”
Verhalen van ouderen De voorstelling gaat over de wijsheid en veerkracht van oudere mensen. En in het geval van tante Joke: hoe ga je om met zware tegenslag vroeg in het leven? Aan de hand van persoonlijke herinneringen, familiefoto’s, dagboeken en de liedjes die zijn tante Joke graag zong neemt Eugène je mee op een reis die je ontroert en aan het denken zet. “Ouderdom verdwijnt uit het straatbeeld, zeker in een drukke stad als Utrecht, maar wat kunnen we genieten en veel leren van hun verhalen! Iedereen heeft een ’tante Joke’ in zijn familie, straat of kennissenkring. De voorstelling wint dan ook aan zeggingskracht als meerdere generaties in het publiek zitten. Dus neem je familie, buren en vrienden mee!”
NB Huize Pluk gaat die dag elke voorstelling een uur voor aanvang open voor publiek. Een mooie gelegenheid om even rond te kijken en kennis te maken met de bewoners.
Frank en Bart, samen 160 jaar oud – of beter gezegd: jong – vieren nog elke dag het bestaan, met de lichtheid van mensen die het leven liefhebben. Veel buurtgenoten kennen het hartelijke duo van de legendarische kookwinkel Potten en Pannen aan de Nachtegaalstraat – het karakteristieke hoekpand waar nu de apotheek zit. Na hun pensionering zijn ze neergestreken in de voormalige werkplaats achter de winkel, bereikbaar via een geheimzinnig poortje aan de Maliebaan.
Verborgen paradijs Eenmaal binnen betreed je een verborgen paradijs. Een zee van groen spreidt zich uit: mossen, zacht ruisende varens, wuivend bamboe en geurend slaapkamergeluk. Het noorderlicht speelt op de witte stenen en geeft de schaduwrijke tuin een prachtige schittering. En dit geluk delen ze graag! Op zaterdag 24 mei stellen ze hun tuin open voor de buurt.
Vier het leven! “Met de winkel vierden we het leven, zodra het even kon – met kookworkshops, proeverijen, en vooral met onze trouwe klanten. En dat blijven we doen, maar nu in onze tuin. We proberen aan te sluiten bij de Open Tuinendag, maar telkens worden we afgewezen – we liggen buiten de route. Nou ja, dan maken we onze eigen Open Tuindag! We hopen buurtgenoten en oude klanten te mogen begroeten, én natuurliefhebbers die willen ontdekken hoe zelfs een schaduwrijke tuin in volle bloei kan staan.”
Open Tuindag Frank & Bart Zaterdag 24 mei 14:00 – 17:00 uur De tuin is bereikbaar via de Maliebaan, om de hoek bij de apotheek. Frank zal als gastheer van dienst iedereen welkom heten bij de poort.
Student Eva Pasman woont sinds kort op De Sterren. Ooit het Provinciehuis van Utrecht, maar nu een locatie van SSH, grenzend aan Park Bloeyendael. Meer dan 700 studenten wonen er in meerdere huizen met elk een eigen sfeer en tradities. Eva gaat voor de Oostkrant op zoek naar de verhalen van haar buren.
Nummer 107G op de Sterren is allesbehalve een standaard studentenhuis. Geen jaarclub, geen ontgroening, geen vaste feesttradities. Maar wél een kleurrijk gezelschap! In de coronatijd konden studentenhuizen verf krijgen van de SSH, gratis. Toen zijn de bewoners …
De Sterren nr 113H heette vroeger ‘Huis Leeuw’. Maar tijden veranderen – net als de bewoners. “Daarom vonden we het tijd voor een nieuwe naam”, vertellen de huisgenoten vrolijk: “We zijn nu Huis Meeuw!” De nieuwe huisnaam …
Het studentencomplex De Sterren zit in het voormalige Provinciehuis. Het heeft een stervormige plattegrond. De gebouwen dragen elk de naam van een sterrenbeeld. Elk gebouw is opgedeeld in (studenten)huizen.
