Op een zijgevel in de Badstraat staat een gedicht met de titel Moment. Bewoner en kunstenaar Antonetta heeft de liefdevolle woorden van Jean Pierre Rawie er in 2018 met sierlijke letters opgeschilderd. En hoewel het veel bekijks trekt van buurtgenoten en vooral toeristen, speelt ze met de gedachte om het te vervangen door een vrolijker gedicht: Heppie, van Joke van Leeuwen. Ze wil graag weten: hoe blij zou Oost daar mee zijn?

Liefdevolle plek
“We kochten dit hoekpand, een voormalige fietsenzaak, vooral vanwege de charmante voorgevel aan de Mgr. van de Weteringstraat. De blinde zijmuur was echter vies en besmeurd met graffiti. Tegen de gevel stonden fietswrakken weg te roesten. We hebben de straathoek in 2018 opgeknapt. De muur is helemaal wit gestuct, met ervoor een bankje met rozen aan weerszijden. Nu is het een liefdevol plekje, het gedicht van Rawie past er goed bij.”

Fantasiedieren
“Toch dacht ik vijf jaar geleden eigenlijk aan een andere gedicht: Heppie. Maar vanwege de problemen met de gezondheid van onze dochter Anemoon voelde dat niet goed, ik koos voor het meer ingetogen Moment van Rawie. Maar het gaat nu veel beter met Anemoon, in haar atelier op de begane grond maakt ze keramiek onder de artiestennaam Anemoon on Fire. Kinderen op weg naar school kijken ademloos naar haar kleurrijke, bizarre fantasiedieren in de etalage, zo leuk! Daarom zou het Heppie hier goed passen: kinderen worden dan vrolijk van keramiek én poëzie.”

Wat wil Oost?
Antonetta en Anemoon zijn nieuwsgierig wat de buurt wil: Moment of Heppie? Wie er iets over wil zeggen is van harte welkom in het atelier aan de Mgr. van de Weteringstraat 82. Je kunt ook per mail contact met hen opnemen. Wie nieuwsgierig is naar het keramiek van Anemoon en de kunst van Antonetta, kijkt op www.antonetterette.nl

In Oost liggen – zover bekend – zes stoeptegels met een spreuk. Je moet goed kijken, ze zijn een jaar of tien oud en al behoorlijk versleten en verkleurd. De maker is Harry van Putten, kunstenaar en filosoof, in 2017 op 64-jarige leeftijd overleden. Niemand weet hoeveel hij er gelegd heeft. In de loop der tijd zijn er een aantal verdwenen na het opnieuw bestraten van een stoep. Maar het vergankelijke hoorde juist bij zijn filosofie.

Struinen door de stad
Annelies Douze en Riny Sprengers leerden Harry kennen toen ze in de jaren 80 samen een woongroep wilden starten in Nieuwegein. “Dat project ging niet door, maar sindsdien waren we bevriend. Wel ging hij gaande weg meer op zichzelf leven, noemde zich de ‘voorzitter van de individuelen’. Jarenlang struinde hij door de stad en nam scherven en stenen mee naar huis. Daar schreef hij dan spreuken op.”

Nachtwerk
“Tien jaar geleden begon hij stenen terug te geven aan de stad, zoals hij dat omschreef. Hij had mallen met spreuken gemaakt waarmee hij zelf stoeptegels bakte, altijd met een roestig veertje erin, niemand weet overigens waarom. Die tegels legde hij in het holst van de nacht in de buurt van vrienden en kennissen. Nooit voor de deur, maar iets verder, bijvoorbeeld bij een nabije brievenbus, fietsenstalling of straathoek waarvan hij wist dat je er vaak langskwam. Zo kregen wij zelf een tegel bij onze achterom.”

Leven als een kluizenaar
“Toch wilde hij anoniem blijven, hij signeerde de tegels niet. Dat ze zouden vergaan of vergeten was onderdeel van zijn filosofie. De laatste jaren leefde hij als een kluizenaar, toen werd het contact helaas minder. Na zijn overlijden hebben we zijn schervencollectie veilig kunnen stellen, inclusief de mallen. We doen sindsdien ons best om alle tegels in de stad in kaart te brengen.”

Sprekende Stenen
Pieter de Hoogh, een oud-buurman van Harry, heeft een overzicht gemaakt van de spreukentegels in de stad. De tegels komen ook uitgebreid aan bod in de documentaire Sprekende Stenen van Suzanne van Leendert. Zij ging op zoek naar de straatpoëzie in Utrecht, waarbij ze via persoonlijke verhalen de betekenis van woorden in de openbare ruimte stad wil achterhalen. De documentaire ging tijdens de landelijke poëzieweek in première in de Bibliotheek Neude en is daarna o.a. in twee delen op RTVU te bekijken.

Di 30 jan vanaf 13:00 uur Deel I op RTVU
Zo 04 feb vanaf 08:00 uur Deel II op RTVU
Ma 12 feb | 17:15 uur Universiteit
Wo 20 mrt | 15:00 uur Bartholomeus Huis

De vrolijke en vooral kleurige figuren paraderen niet langer over de zijgevel in de Mulderstraat. De opvallende, energieke creatie van Philip Lindeman, een ode aan 50 jaar winkelparadijs Hoog Catharijne, is na twee maanden met hogedrukreiniger weer gewist. Opdrachtgever The Groundbreakers had namelijk geen vergunning geregeld, wat in een beschermd stadsgezicht (in dit geval: Buiten-Wittevrouwen) wél verplicht is. Daarom heeft de opdrachtgever de parade met stoom en kokend water af moeten laten marcheren. Gelukkig hebben we de foto’s én het onderstaande interview nog …

Optimistische energie
Philip is opgeleid tot grafisch vormgever en illustrator, woont in Utrecht en maakt vooral illustraties voor tijdschriften en kranten. Maar muurkunst is hem niet vreemd. “Ik ging al vroeg met spuitbussen op pad om graffiti te maken. In mijn illustratiewerk voor Nederlandse en buitenlandse media gebruik ik nog steeds die krachtige vormen, kleuren en optimistische energie die graffiti eigen is. De opdracht kreeg ik via Ground Breakers, een reclamebureau dat werkt voor het jubilerende winkelcentrum Hoog Catharijne. Het was een vrije opdracht. Ik verwerkte er typische winkelproducten in, zoals een bril, hamburger, sneaker, boeken en parfum. Maar ik wilde vooral een vrolijke, feestelijke parade maken, wat ook de (werk)titel werd.”

Veel reacties uit de buurt
Door de grootte en de opvallende kleuren trok het project al tijdens de uitvoering veel bekijks, wat niet gek is zo dichtbij de drukke winkelstraat. “Ik kreeg veel reacties terwijl ik op de hoogwerker aan het werk was. Voorbijgangers maakten foto’s en gaven duimpjes, de hele dag door. Veel lachende kinderen ook, die beneden stonden te gissen welke figuren ik daar hoog boven hun hoofden aan het schilderen was. Enkele buurtbewoners vonden het wel jammer dat de oorspronkelijke bakstenen muur uit beeld is, ook die lieten dat merken. Soms was er verwarring, omdat de uiteindelijke schildering afweek van de eerste schets op de muur. Maar dat is mijn werkwijze: ik zet eerst willekeurige lijnen en vormen over de muur, even doodlen noem ik dat. Dat geeft me dan later houvast als ik het echte ontwerp vanaf een papier in het groot moet overzetten op de muur. Ik sta namelijk zo’n beetje met m’n neus op de muur, door het doodle grid weet ik waar ik ben en kan ik doorpakken. Met het eindresultaat was ik zeer tevreden.”

Meer info over Philip Lindeman: www.philiplindeman.com

Achter bijna 30 ramen in Oudwijk hangen in oktober kleurige kunstwerken die je via de Kunstroute kunt bekijken. Deze artistieke wandeling is samengesteld door Jepke Versnel, buurtgenoot en vrijwilliger bij Odensehuis Andante. Dit inloophuis, van oorsprong een Deens concept, vangt vier dagen in de week mensen op met beginnende dementie of geheugenklachten. Het zit op de eerste etage van het onlangs geheel opgeknapte Podium Oost. Odensehuis biedt veel creatieve activiteiten, bijvoorbeeld schilderen. Jepke heeft voor de Kunstroute een selectie gemaakt uit de prachtige creaties die bezoekers hier in de afgelopen jaren hebben gemaakt.

Dementie even vergeten
Jepke heeft zelf een creatieve achtergrond, maar wil niet alleen maar kunst maken. “Mensen vind ik net zo belangrijk. Als vrijwilliger bij Odensehuis kan ik beide passies combineren. Onze bezoekers vinden het heerlijk om creatief bezig te zijn, dan kunnen ze de zorgen over hun (beginnende) dementie even ‘vergeten’. Het leek met waardevol om iets met al die kunstwerken te doen, om het verhaal van onze bezoekers en dementie op een beeldende manier te verspreiden in de buurt. Dat is het doel van de Kunstroute.”

Bewoners enthousiast
Marianne Gloudi zet zich in voor stichting Alzheimer Nederland Gemeente Utrecht (ANGU), organisator van de Kunstroute. “In het kader van Dementievriendelijke Gemeente Utrecht organiseerden we vorig jaar de eerste Kunstroute, een groot succes! Het viel ons toen al op dat bewoners met groot enthousiasme hun voorramen aanboden om de kunstwerken te exposeren. Vaak wilden ze ook meer informatie, omdat bijna iedereen wel iemand kent in zijn omgeving met dementie. Opnieuw draagt Oost de Kunstroute een warm hart toe, zowel bewoners als winkeliers.”

Oudwijk een groot kunstwerk
Van de grote animo in de buurt en de ruime keuze uit mooie kunstwerken heeft Jepke dankbaar gebruik gemaakt om een aantrekkelijke en verrassende route uit te stippelen. “In bijna elke straat kun je deze maand iets moois ontdekken. Ik heb voor alle kunstwerken zo veel mogelijk een passend adres uitgezocht, zo is Oudwijk tijdelijk een groot kunstwerk geworden.”

De routebeschrijving met adressen en informatie kun je gratis afhalen bij Broodnodig, Podium Oost en wijnhandel Grapedistrict, of hier downloaden.

Over het Odensehuis Andante
Het Odensehuis Andante zit op de eerste etage van Podium Oost. Inloop is gratis, indicatie of diagnose is niet nodig: ook bij twijfel of eerste onrust ben je welkom. De vrijwilligers bieden een luisterend oor, organiseren activiteiten en hebben goede contacten met zorgaanbieders, mocht dat nodig zijn. Meer info vind je op www.inloophuisandante.nl

Onder grote belangstelling is de naamgever van het Joke Smitplein geëerd met een gevelsteen, 90 jaar naar haar geboortedag. De in Utrecht geboren feministe Joke Smit (1933-1981) schreef in 1967 Het onbehagen bij de vrouw. Dit invloedrijke manifest leidde de tweede emancipatiegolf in.

In steen en woorden herdacht
Beeldhouwer Britt Nelemans maakte in haar atelier aan de nabijgelegen Kerkstraat de gevelsteen in opdracht van het Utrechtse Geveltekenfonds. De steen is ingemetseld boven het centrale portiek van het plein. Politicus Hedy d’Ancona, waarmee Joke Smit in 1968 de feministische Man-Vrouw-Maatschappij oprichtte, deed samen met burgemeester Sharon Dijksma de onthulling. Stadsdichter Anne Broeksma, sinds kort een van de pleinbewoners, droeg voor de gelegenheid haar gedicht Zonder Joke Smit voor.

Trots buurtje
Het Joke Smitplein ligt achter de Nachtegaalstraat, je komt er via de Schoolstraat. Het wooncomplex, een mix van sociale huur en koop, is in 1986 gebouwd op het terrein van de voormalige Ambachtsschool. De (mannelijke) straatnamencommissie wilde het nieuwe plein destijds vernoemen naar een oud-leraar van de school, maar de kersverse bewoners vonden dat maar een ouderwetse, paternalistische gang van zaken. Met succes voerden ze – in de geest van de politiek roerige jaren 80 – actie voor de naam Joke Smit. De eigenzinnige geest van weleer waart nog rond op het Joke Smitplein. Het buurtgevoel is er sterk en bewoners zijn trots op de naamgever.

Het Utrecht Geveltekenfonds
Marjet Douze van het Utrechts Geveltekenfonds, de initiatiefnemer, vond dan ook een gewillig oor bij de bewonerscommissie toen zij een plek zocht voor de gevelsteen. Volgens haar heeft onze stad nog te weinig eerbetoon voor inspirerende Utrechtse vrouwen. “Met trots voegen we Joke Smit toe aan het (nog) selecte gezelschap Anna Maria van Schurman (1607-1678, de eerste vrouwelijke student), Belle van Zuylen (1740-1805, schrijver en componist), Catharina van Rennes (1858-1940, stichter van zangscholen), Clara Meijer-Wichmann (1885-1922, strijder voor vrouwenrechten) en Clare Lennart (1899-1972, schrijver), vrouwen die al langer met een gevelteken worden herdacht.”

Mensen kleuren de buurt. Letterlijk, zoals in Abstede, waar buren (jong en oud) met potten verf en kwasten een hele wand in het Piet Heinhof hebben omgetoverd tot een kleurrijk schilderij. Miranda Leijstra vertelt over de vele (verborgen) buurtverhalen in de schildering: “De grote boom links staat nu aan de rand van een plein, maar stond vroeger midden op het schoolplein aan de Abstederdijk. De man met de hond is een oude buurtbewoner uit de Piet Heinstraat die elke dag een rondje met het hondje maakt. De tomaten- en komkommerplanten verwijzen naar het rijke tuindersverleden en de nog bestaande volkstuinen in Abstede. En het pand helemaal links is een oud schoolgebouw waar vóór de sloop de Kruideniersvakschool in zat.”

Geen zeeheldenbuurt
Op de wand zijn ook de Minstroom en het Spoorwegmuseum te zien. De laatste bevindt zich weliswaar niet in Abstede, maar de oude spoorlijn loopt dwars door de buurt, net als de eeuwenoude Minstroom. Ook het &-teken tussen Piet en Hein staat er niet voor niets. De twee broers Piet en Hein de Vink waren de kinderen van de aannemer die in 1887 het achterliggende huizenblok bouwde. De straatnaam heeft dan ook niets te maken met de bekende zeeheld.

Het verboden plein
Een grappig detail is de rebus die in de schildering verwerkt zit, een knipoog naar de kinderen uit de buurt. De afgelopen jaren was het plein een verwaarloosde, vieze plek, waar de kinderen van hun ouders niet mochten komen. Des te spannender om er juist wel naar toe te gaan. Het plein werd daarom het ‘het verboden plein’ genoemd. Na deze opknapbeurt is het weer een prettige plek om te spelen. En met een verhaal.

Dit bericht verscheen in de Oostkrant van dec 2011.
Locatie: Piet Heinhof

Tussen de Monseigneur van de Weteringstraat en de Kerkstraat, vlak bij de Nieuwe Regentesseschool, ligt de Tulpstraat, niet te missen door de zelfgemaakte lampenkappen om de lantaarnpalen. Een voormalige bedrijfspand op nummer 17 is de spil van het straatleven. Bewoners noemen het liefkozend de ‘Stal’, omdat het ooit een koetshuis met paardenstal was van de beroemde ondernemersfamilie Fentener van Vlissingen die in de stadsvilla Maliebaan 42 woonde.

Leefstraat
Gerard Verouden is penningmeester van de bewonerscoöperatie ‘Tulp’ die in 1978 de Stal heeft gekocht. “Met eigen handen hebben we er een gezellige bar in gemaakt. Op het parkeerterrein erachter was genoeg ruimte om onze auto’s te parkeren. Daarmee maakten we de straat autovrij en konden de kinderen veilig op straat spelen. De Tulpstraat is een leefstraat.“

Muurschildering
In de jaren 90 volgde een grote verbouwing. Wijlen straatgenoot en kunstenaar Marcel de Leeuw schilderde een reusachtig paard op de zijmuur en ontwierp een nieuwe indeling. Er kwamen o.a. een doka, sauna en opslagboxen bij. Zelfs de langgekoesterde droom van een eigen zwembad in de straat leek uit te komen. Gerard: ”We lieten de uitgegraven kelder van de Stal vollopen met water. Dagenlang hadden we waterpret, totdat het ging lekken. Toen hebben we er een fietsenstalling in gebouwd.”

Foto: de schildering op de zijmuur van ‘De Stal’, in de jaren 90 gemaakt door wijlen bewoner Marcel de Leeuw

De lente is een dag oud en er bloeit al wat moois in de Oosterbuurt! Raadslid Annemarijn Oudejans onthulde een infobord. Daarop staat in woord en beeld de historie beschreven van dit hechte buurtje aan de oever van de eeuwenoude Minstroom.

Gemengde buurt
Het paneel is een initiatief vanuit de bewoners. Het past in de rijke traditie van de Oosterbuurt om het buurtgevoel via de buitenmuur te uiten. Eerder brachten ze in de Zonstraat al een muurgedicht en een tegeltableau aan. “We blijven aandacht vragen voor het belang van een gemengde buurt”, lichten de bewoners Jos Schuurman en Kees Bals toe. “Woningcorporatie Woonin, het voormalige Mitros, heeft al een groot aantal huurhuizen in deze buurt – voor veel geld – verkocht. Sinds 2019 dringen we erop aan om verdere verkoop te stoppen. Dan blijft de huidige verhouding tussen huur- en koopwoningen 50-50.”

Hulp van studenten
Dat de bewoners Annemarijn Oudejans vroegen om het paneel te onthullen, is geen toeval. “De gemeente wilde in de jaren 70 en 80 onze héle buurt slopen. Dat ging na protesten gelukkig niet door. We kregen destijds bij onze strijd veel steun van studenten die bewoners met kennis en organisatiekracht bijstonden. Aan de vooravond van de energietransitie (Oudwijk moet vóór 2032 van het gas) komen we om dezelfde reden graag weer in contact met studenten. Geweldig natuurlijk dat Annemarijn van de jonge partij Student & Starter, en zelf nog (master)student Sociologie, zo geïnteresseerd is in onze buurt.”

Verduurzaming
Het jonge raadslid sprak haar respect uit voor de grote betrokkenheid van bewoners bij hun buurt, die al zo ver teruggaat in de tijd. “Fijn kunnen wonen vergt ook inspanning, de rijke historie hier bewijst dat. En de verduurzaming is een volgende uitdaging waarin gemeente, woningcorporatie en bewoners moeten samenwerken. Hopelijk hebben we geleerd van het roerige verleden en verloopt dat in goede harmonie. Samen maken we Utrecht.”

Eeuwenlang liepen parochianen uit De Bilt via een kerkpad naar de Nicolaaskerk in de oude (Binnen)stad, in de volksmond ook wel Nicolaasweg genoemd. Het slingerde tussen de boomgaarden en hoveniersgronden van Oost. Na de aanleg van het Wilhelminapark en de Van Limburg Stirumstraat herschikte de gemeente de wegen in Oudwijk. Sindsdien begint de Nicolaasweg officieel ter hoogte van de Baanstraat. Op de zijgevel van het hoekhuis (nummer 4) staat een muurschildering: een ietwat abstract zeegezicht.

Hoge conifeer
Bewoner Wibo Senders, een oudgediende in de Nicolaasweg (hij woont er sinds 1985), legt uit hoe de schildering destijds tot stand kwam: “Mijn achterburen zijn Wilhelminapark 28 en 29, begin deze eeuw bewoond door respectievelijk de familie Wippler en Erkelens. Wippler had een enorme conifeer in zijn tuin. Erkelens vroeg: ‘Door die hoge boom zie ik de dom niet meer, zou die weg kunnen?’ Waarop Wippler zei: ‘Op zich wel, maar dan kijk ik tegen die lelijke gevel van Senders aan. Dus als je daar een oplossing voor hebt …’ En zo kwamen ze bij mij.”

Kijkdoos
“Die zijmuur werd altijd snel nat bij regenval, lelijk ook, ik had wel oren naar een betere afwerking. Dus kwamen we op het idee van een muurschildering. We spreken 2002. De afspraak werd: ik betaal coating en steigers, mijn achterburen de kunstenaar, Marij Nielen. Ze maakte een ontwerp dat zowel vanuit de woningen aan het Wilhelminapark, als voor passanten uit de Nicolaasweg en de Baanstraat een leuk beeld oplevert. Een schildering met dieptewerking vanuit elke hoek. Ze maakte eerst nog een kijkdoos, zodat we konden zien hoe dat zou uitwerken, want het klonk ingewikkeld. Maar we gingen akkoord, en zo kreeg de Nicolaasweg een kleurrijke entree.”