Voor de Weggeefwinkel Het Zonnetje staat Annelies Potuyt voor een grote stapel dozen en koffers. Die zijn gevuld met (sport)kleding en speelgoed die zij via de kraam heeft verzameld. Zoals elk jaar verscheept ze de spullen naar Tumani Tenda, een dorpje in Gambia.

Fotoboek en spaarpot
Voor de dorpskinderen haalt ze gedurende het jaar vooral houten speelgoed, jurkjes met glitter & glamour, sportkleding, schoenen en rugzakjes uit de kraam. “Dat zijn de items waar ze graag mee spelen, of mee naar school gaan. In de lade ligt een fotoboek, daarin kun je zien hoe ze de spullen gebruiken, vaak anders dan wij. Met het geld uit de spaarpot aan de zijkant van de kraam kan ik het jaarlijkse transport van alle dozen en koffers naar Gambia betalen. Met dank aan de gulle gevers in Oost.”

Zonder nemen, geen geven
Hoewel de Weggeefwinkel het hele jaar vol ligt met servies, kleding, boeken, vazen, prenten, speelgoed en allerhande hebbedingetjes – alles gedoneerd door Oost – gaat slechts een klein deel straks naar Gambia. “Het overgrote deel vindt doorgaans snel een nieuwe eigenaar, het is hier elke dag geven én nemen”, legt Annelies uit. “Mensen fietsen of lopen op weg naar werk of winkel nieuwsgierig door de Zonstraat – even kijken of er nog iets leuks ligt. Zo raken ze met elkaar in gesprek. De kraam is in al die jaren uitgegroeid tot een levendige ontmoetingsplek, voor alle rangen en standen in Oost. En wat is er nou leuker dan iemand blij te zien met wat jij net in de kraam hebt gelegd? Zonder nemen, geen geven!”

Hoe het begon
Zeventien jaar geleden zette Annelies Potuyt voor haar woning een kleine weggeeftafel neer om geld op te halen voor het goede doel. “Ik ben fanatiek vogelspotter,” vertelt ze. “Gambia is een paradijs voor overwinterende vogels, dus ik kom daar vaak – vooral in het dorpje Tumani Tenda. De mensen zijn arm, maar zó gastvrij, ik wilde graag iets terugdoen.”

De tafel bleek een succes: buren en voorbijgangers doneerden graag. Niet alleen geld, maar ook goede spullen. “De tafel wat alleen onpraktisch, want bij regen moest ik steeds snel een zeiltje over de spullen leggen. Tot een handige buurman op een dag zei: ‘Kijk, we hebben er een dakje boven getimmerd!’ Sindsdien maken mijn straatgenoten de kraam elk jaar steviger en mooier. Het is daardoor een winkel voor, maar vooral ook ván de buurt.”

Bekijk ook het filmpje De Weggeefwinkel.

Dat ik later Sinterklaas wordt … deze wens hing ooit met kinderhand geschreven in de Ruilboom, het lieve appelboompje bij de ingang van de Rietveldhof. Zodra de herfst begint, leggen bewoner Geert en zijn buurvrouw Jess lege kaartjes en een stift op het tafeltje ernaast. De ruil is simpel: wie een appel plukt, mag een wens achterlaten. Een appel voor een droom.

Ontroerende wensen
Tussen de appels hangen inmiddels de eerste wenskaartjes. “Het is elk jaar bijzonder om te lezen wat de appelplukkers opschrijven”, vertellen Geert en Jess. “Ook kinderen weten de boom te vinden. Ze staan soms minutenlang te lezen en hangen ontroerende wensen op als: Ik hoop dat er geen oorlog komt, want ik wil vrede. Maar ook echte kinderwensen: Dat ik politie word. En opvallend vaak: wensen om gewoon jezelf te mogen zijn.”

Elke buurt een Ruilboom
Nieuwsgierige voorbijgangers – een mix van buurtgenoten, toeristen en internationale studenten – staan stil bij het appelboompje, lezen de kaartjes, stoten elkaar even aan en glimlachen of raken ontroerd. “Dat is wat we graag willen: dat mensen een moment stilstaan bij de wensen van een ander, of die van henzelf”, zegt Geert. “De Ruilboom brengt mensen samen en laat zien wat er écht toe doet in het leven”, vult Jess aan. “En onze eigen wens? Dat elke kinderdroom – van jong en oud – mag uitkomen. En dat elke buurt een Ruilboom krijgt. Carpe diem, carpe fructum. Ofwel: pluk de dag, pluk de vrucht!”

Foto’s: wenskaartjes uit voorgaande jaren

Op het Malieblad stond tijdelijk The Spectacle, een kunstwerk van Bas Oussoren. Het vormde een symbolisch doorkijkje naar Avenue of Arts, een nieuw kunstproject op de Maliebaan. Initiatiefnemer is Stichting De Maliebaan, eerder bekend van Ruim Baan voor de Kunst (2023) op deze plek.

Verbeeld het park
De stichting beschouwt de Maliebaan als een park waar bewoners en bezoekers genieten van groen en ontmoeting. De herinrichting is in volle gang en wordt naar verwachting volgend jaar afgerond. De parkfunctie zal dan zijn versterkt. Avenue of Arts wil daarop voortbouwen en in samenwerking met o.a. Utrechtse kunstenaars, scholen en de cultuursector de mogelijkheden van dit park verbeelden – letterlijk én figuurlijk. De eerste plannen zijn al in ontwikkeling, later dit jaar volgt meer nieuws.

De slingerbank op het Joke Smitplein is gerestaureerd. Na twintig jaar waren de lekkages te groot en brokkelde het kunstwerk af. Meester-metselaar Hans Baars bikte de honderden mozaïektegeltjes los, herstelde de ondergrond en plaatste – in overleg met kunstenaar Anook Cleonne Visser – nieuwe tegeltjes terug, met behoud van kleur en patroon. Vakwerk!

Barcelona in Oost
De bank met de naam Sitting On The Dock Of The Bay werd in 2004 geplaatst op initiatief van buurtbewoners die hun plein wilden opknappen. Toenmalig wijkwethouder Jan van Zanen onthulde het kunstwerk officieel. Door de blauwe en witte tegeltjes lijkt het op de kleurrijke banken en muren met organische vormen van de Spaanse bouwmeester Gaudí, maar het is ‘gewoon’ een Nederlands ontwerp. “Het muurtje dat de basis vormt van de bank is destijds gemetseld door ROC-leerlingen. Heel toepasselijk, want tot de jaren 70 stond hier een Ambachtsschool, de voorloper van de LTS”, vertelt Hans, zonder op te kijken.

Vakmanschap
Hans is een erkend vakman in Utrecht. Hij plaatst gevelstenen, herstelt werfkelders, knapt kunstwerken op en restaureerde de historische lantarenconsoles langs de gracht. “Het vak heb ik geleerd van wijlen mijn vader Co, een meesterlijke restaurateur. Oude, traditionele technieken zijn onmisbaar om onze monumentale stad te onderhouden. Daarom vragen ze mij vaak voor dit soort bijzondere klussen. Zo vond ik de vervangende tegeltjes en stenen met de juiste glazuur na een lange zoektocht uiteindelijk in een ambachtelijke steenfabriek in Italië. Maar ik doe het allemaal graag, het restaureren van kunstwerken in de publieke ruimte is dankbaar werk.”

Historie Joke Smitplein
Het Joke Smitplein ligt achter de Nachtegaalstraat, je komt er via de Schoolstraat. Het wooncomplex, een mix van sociale huur en koop, is in 1986 gebouwd op het terrein van de voormalige Ambachtsschool. De (mannelijke) straatnamencommissie wilde het nieuwe plein destijds vernoemen naar een oud-leraar van de school, maar de kersverse bewoners vonden dat maar een ouderwetse, paternalistische gang van zaken. Met succes voerden ze – in de geest van de politiek roerige jaren 80 – actie voor de naam Joke Smit (1933-1981), een Utrechts icoon van het feminisme en in 1968 oprichter (samen met Hedy d’Ancona) van de Man Vrouw Maatschappij (MVM). De eigenzinnige geest van weleer waart nog rond op het Joke Smitplein. Het buurtgevoel is er sterk en bewoners zijn trots op de naamgever. In 2023 plaatsten bewoners onder grote belangstelling een gevelsteen ter herdenking van Joke Smit op haar 90ste geboortedag.

Jantje zag eens pruimen hangen, O! als eijeren zo groot … Zo begint het bekende kinderversje De Pruimeboom van Hiëronymus van Alphen (1746–1803). De dichter woonde een aantal jaren op zijn buitenhuis op landgoed Oudwijck, waar vroeger de Abdij van Oudwijck stond. De huidige Van Alphenstraat in Oudwijk Noord was destijds de met bomen omzoomde oprijlaan naar het buitenhuis.
Straatbewoners Lieke en Sjef wilden hun beroemde buurtgenoot eren en vroegen de Utrechtse letterhakker Britt Nelemans om een passende gevelsteen te maken. Die prijkt nu boven hun voordeur op nummer 18. Bij de onthulling in bijzijn van buren en vrienden sprak Sjef de gedenkwaardige woorden: “Voor ons en Oudwijk schiep Britt een juweeltje.”

Hiëronymus Van Alphen
Het versje over de pruimen draagt een duidelijke morele boodschap: verleidingen moeten worden weerstaan. Is ongehoorzaamheid werkelijk de moeite waard voor een handvol pruimen? Deze wijze, opvoedkundige les verscheen in 1778 in zijn bundel Kleine gedigten voor kinderen.
Van Alphen was een voorvechter van een verlichte opvoeding, waarin kinderen spelenderwijs leren en ouders begripvol zijn, mits het kind eerlijk en oprecht is. In het dagelijks leven was hij advocaat en procureur-generaal in Utrecht, en later thesaurier-generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Britt Nelemans
Britt Nelemans heeft een atelier in de Kerkstraat. Ze hakte al vele kunstwerken in Utrecht o.a. een gevelsteen ter ere van Joke Smit, naamgever van het Joke Smitplein, in opdracht van het Utrechtse Geveltekenfonds.

De Pruimeboom
Eene vertelling

Jantje zag eens pruimen hangen,
o! als eieren zo groot.
’t Scheen, dat Jantje wou gaan plukken,
schoon zijn vader ’t hem verbood.
Hier is, zei hij, noch mijn vader,
noch de tuinman, die het ziet:
Aan een boom, zo vol geladen,
mist men vijf zes pruimen niet.
Maar ik wil gehoorzaam wezen,
en niet plukken: ik loop heen.
Zou ik, om een hand vol pruimen,
ongehoorzaam wezen? Neen.
Voord ging Jantje: maar zijn vader,
die hem stil beluisterd had,
Kwam hem in het loopen tegen
voor aan op het middelpad.
Kom mijn Jantje, zei de vader,
kom mijn kleine hartedief!
Nu zal ik u pruimen plukken;
nu heeft vader Jantje lief.
Daar op ging Papa aan ’t schudden,
Jantje raapte schielijk op;
Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,
en liep heen op een galop.

Farao van de Feitenkennis, Wandelende Wikipedia, Cognitieve Casanova, Kasteelheer van onze kennisburcht, Voorzitter van de Feitenpartij … presentator Philip Freriks had vele vleiende bijnamen voor juryvoorzitter Maarten van Rossem in het tv-programma De Slimste Mens. Beide zwaaiden vorig jaar af, en als eerbetoon kreeg Maarten een eigen bankje in zijn geliefde Wilhelminapark. Hij mocht het samen met burgemeester Sharon Dijksma onthullen.

Klassiek model
Voor de leden van de Feitenpartij: het parkbankje staat bij de ingang van de grote speeltuin, het Trui van Lier Speelkwartier, met uitzicht op de grote speelweide. Het is een klassiek, comfortabel en elegant model van de firma Gardelux, type Zeus, gemaakt van recyclebaar aluminium.

Geen conversatie graag
In zijn dankwoord vertelde onze buurtgenoot over de historie van het park en vooral de bijzondere plek waar het bankje staat: “Eind augustus, als de eerste bladeren beginnen te vallen, kun je vanaf hier heerlijk genieten van de ondergaande zon die op de speelweide en omringende bomen schijnt.” Hij voegde er nog wel aan toe dat het parkbezoekers vrijstaat om naast hem te komen zitten, maar dat na het maken van een selfie verdere conversatie niet op prijs wordt gesteld. “Ik zit hier voor het uitzicht.”

Muurschilder Jan Is De Man (slogan: Niet zeuren maar kleuren) werkte twee weken lang op eenzame hoogte op de Uithof. Op verzoek van studenten bouwde hij een Stairway to Knowledge, een trap van boeken op de hoek van het bakstenen Sjoerd Groenmangebouw. Een hoekenkast dus, met titels die favoriet zijn onder studenten. Zoals de bestsellers Het Diner van Herman Koch en Joe Speedboot van Tommy Wieringa. Er liggen ook enkele vuistdikke studieboeken tussen, of is dat ook illusie, hét handelsmerk van deze graffiti artist? Dat de schildering écht van zijn hand is, herken je aan de olijke janderijn die subtiel is verwerkt in de elfde trede, onder Sapiens van Harari.

Wie een foto wil maken van dit 3D-meesterwerk kan het beste op de gele voetstappen gaan staan aan de overkant van het regenboogpad. Om 11:00 uur in de ochtend werkt de illusie vanuit die hoek optimaal.

Meer buurtgevoel
Het initiatief voor de ‘hoekenkast’ kwam van de studenten die zitting hebben in de universiteitsraad. Met de muurschildering willen ze bijdragen aan een sterker buurtgevoel. Raadslid Lieke Fokker vertelde eerder in de DUB: “De Uithof kan wel wat kleur gebruiken. Het gaat niet alle problemen van het Science Park oplossen, maar het kan wel erbij helpen.”

In het oude schoolgebouw aan de Monsieur van de Weteringstraat zit o.a. al meer dan 50 jaar kinderdagopvang De Villa. Een bijzonder concept, de crèche wordt 100% door ouders gerund. Streetartist en grafisch ontwerper Max Goldin uit Zuid-Afrika had een muur in de speeltuin achter het pand beschilderd, een geschenk van ouders van kinderen die in hun laatste schooljaar zitten. Er was ‘nog wat verf over’, daarmee heeft hij het schakelkastje op het voorplein ook even opgevrolijkt. De titel: ‘It Takes A Villa To Raise A Child’.

Eind jaren 70 gaf de gemeente opdracht voor een ‘beeldenroute in klassieke zin’, Het was een idee van de toenmalige voorzitter van de gemeentelijke Adviescommissie voor Beeldende Kunst Theo Scholten (1927-2005), tevens groot kunstkenner en o.a. oprichter van het Bergense Museum Beelden aan Zee. Hij wilde meer variatie aan beelden in de stad: meer vrouwelijke kunstenaars en meer abstracte kunstwerken.

Alleen vrouwelijke kunstenaars
De rijke* westkant van de Maliebaan werd aangewezen als locatie. Tussen 1982 en 1994 resulteerde dit in 17 voornamelijk bronzen beelden, allen gemaakt door vrouwelijke kunstenaars. Daarnaast gold een maximale hoogte zodat de beelden een eenheid zouden vormen vanuit het gezichtspunt van de wandelaar. Bekijk de lijst met alle beelden inclusief toelichting.

Het achtiende mannelijke beeld
De exclusieve uitnodiging aan vrouwelijke kunstenaars lokte een (mannelijke) tegenreactie uit. Twee studenten maakten een achtiende beeld met de titel ‘Schijnbare Ontsterfelijkheid’. Ze onthulden het bewust stenen beeld in mei 1994 illegaal in de groenstrook ter hoogte van hun studentenhuis op nr 91, tegenover de beeldenroute. Ergens tussen 2006-2009 is het weggehaald.

* De chique westzijde van de Maliebaan (even nummers) wordt ook wel de roomse kant genoemd, de ‘gewone’ oostelijke zijde de karnemelkse kant, mede vanwege de schuddende spoorweg achterlangs.

De oorspronkelijke raamschildering Schröder & Rietveld Architect is in ere hersteld! Achterkleindochter en kunstenaar Leone Schröder bracht de oude reclame met strakke hand aan op het raam van wat vroeger de werkkamer was van Truus Schröder en Gerrit Rietveld. De directe aanleiding voor dit eerbetoon was een oude foto uit 1925 die Natalie Dubois en Jessica van Geel ontdekten tijdens hun archiefonderzoek voor de (vuistdikke) biografie van het beroemde en inmiddels honderd jaar oude huis aan de Prins Hendriklaan.

Erkenning voor Truus
Natalie en Jessica leggen het belang uit van deze foto: “Het is 1925 en het huis is net klaar. De reclame in de linkerbovenhoek laat zien dat Truus en Gerrit sámen het architectenbureau vormden. Decennialang werd Truus beschouwd als slechts opdrachtgever en muze van Gerrit, maar de foto, gecombineerd met informatie uit oude correspondentie en blauwdrukken (met de handtekening van Truus), bevestigen dat haar creatieve ideeën en betrokkenheid bij zowel dit bijzondere huis als latere bouwprojecten van groot belang waren. Ze waren meer dan alleen liefdespartners! Door de oude raamschildering in ere te herstellen, geven we Truus de zakelijke erkenning die ze verdient.”

Zie ook: Het Rietveld Schröderhuis