In de Tweede Wereldoorlog woonden er ongeveer 1.600 Joden in Utrecht. Meer dan 1.239 zijn vermoord of overleden in de concentratiekampen. Op het Joods Monument (onthuld op 29 oktober 2015) bij het plein van het Maliebaanstation (nu Spoorwegmuseum) staan hun namen. De meeste joden werden vanaf dit station op transport gezet naar Duitsland. Sinds 2010 worden er in Utrecht, in navolging van andere Europese steden, ter herinnering ook zogenoemde struikelstenen gelegd bij woningen van slachtoffers van het naziregiem. Inmiddels liggen er 27 in Oost op 14 adressen (stand per 4 mei 2023).
Europees monument
Struikelstenen is afgeleid van het Duitse Stolpersteine (stolpern betekent struikelen) en is een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. De vierkante betonnen keien, 10x10x10 cm, hebben een messing bovenplaat met daarin een tekst gegraveerd, doorgaans de naam, geboortedatum en plaats-datum van overlijden van het betreffende slachtoffer van het naziregime. De stenen worden – op aanvraag – geplaatst in de stoep bij het huis waar het slachtoffer destijds woonde. Verspreid over Europa vormen de inmiddels meer dan 90.000 stenen tezamen één groot monument.
Meer info: www.stichting-stolpersteine.nl/
‘Een mens is pas vergeten als men zijn naam is vergeten‘
– Gunter Demnig
Crowdfunding
In 2019 deden leerlingen van het Bonifatius College onderzoek naar de geschiedenis van gedeporteerde Joden in Utrecht. Om struikelstenen in Oost te kunnen realiseren zetten ze een crowdfunding-actie op. Met succes, want daardoor zijn in Oost een aantal struikelstenen gelegd. Lees het krantenartikel in het AD/UN van 10 januari 2019. Geïnspireerd door deze actie van de leerlingen maakte mevrouw Hoefsmit (98) zich sterk voor struikelstenen voor de familie Meijers in de Paulus Potterstraat.
Planning 2023:
Zondag 9 juli: Familie Roeders Selinko – Prins Hendriklaan 91 (destijds 77).
Datum en tijd nog onbekend: Raphael Wraslouski – Maliesingel 58
Vrijdag 13 oktober 2023: Familie Hes – Paulus Potterstraat 1
(14) Familie Meijerson
Schoolstraat 12 | @2023
Het hele gezin – vader, moeder, zoon en dochter – is afgevoerd en begin 1944 vermoord in Auschwitz. De huidige bewoners Algert en Arjan citeerden in hun bewogen toespraak Rabbi Halevi: ‘Gedenken is de ademhaling van de ziel.’
(13) Familie Heijmans
Hugo de Grootstraat 1 | @2017
Hadden een strikt koosjere vleesconservenfabriek in Groenlo. In de oorlog gedwongen te stoppen en vervolgens naar Utrecht verhuisd. Wilden niet onderduiken, in (te) groot vertrouwen. Raoul Henneman schreef een kleine levensloop.
(12) Derkje en Truus van Lier
Pr Hendriklaan 50A (toen 48) | @2023/2021
Truus pleegde op 3 sept 1943 een aanslag op de politiechef Kerlen. Derkje was haar moeder. Jessica van Geel gaf een lezing over Truus en Jim Terlingen een toespraak over Derkje. Hanneke van Eijken maakte een gedicht voor Derkje.
(11) Lenie van Staveren
Burgemeester Reigerstraat 75 | @2023
Lenie groeide hier op, verhuisde naar Eindhoven, maar keerde in 1940 terug als weduwe van Maurits Kiek. Ze hertrouwde met Salomon Slijper. Lees haar biografie inclusief familiebanden. Bekijk hier oude foto’s.
(10) Familie Rechter
Frans Halsstraat 44 | @2023
In 1943 moest het van oorsprong Poolse gezin Rechter (Max, Ester en zoon Bernard) onderduiken. Niet veel later werden ze door hun ‘hulpvaardige’ tussenpersoon verraden en opgepakt. Lees hier het hele verhaal.
(9) Ludmilla Falk – Elkan
Wolter Heukelslaan 62 | @2021
Weduwe van Louis Falk (1878-1918), vluchtte in 1939 vanuit Duitsland naar Rotterdam waar haar dochter Elisabeth in 1937 al was neergestreken. Betrok een kamer in Utrecht.
(8) Karoline van Biema
Wolter Heukelslaan 62 | @2021
Duitse schilderes die in 1938 Duitsland ontvluchtte. Onderwees leerlingen, gaf lezingen en publiceerde in 1930 een naslagwerk over kleuren- en vormenleer.
(7) Henriette ‘Henny’ Wolff – Polak
Oudwijkerlaan 4-II | @2021
Na het plots overlijden in 1938 van haar man Lo, hoogleraar Gezondheidsleer, vehuisde Henny van de Ramstraat naar de nieuwe flat aan de Oudwijkerlaan. Lees haar biografie.
(6) Familie Simons Cohen – Alter
Mauritsstraat 93 | @2019
Sigmund Louis en Elisabeth zijn verraden toen ze wilden vluchten naar Engeland. Hun kinderen Rudolph Paul en Hélène Judith hebben de oorlog overleefd. Burgemeester Jan van Zanen hield een toespraak bij het plaatsen van de stenen.
(5) Familie Meijers – Witteboon
Paulus Potterstraat 31 (toen 11) | @2019
Lion en Renée Meijers doken onder in Brummen, maar werden verraden. Dochters Elly en Lya ontsnappen via weduwe Ridder-den Hartogh op de Ramstraat. Bart Griffioen schreef hun vluchtverhaal, mevrouw Hoefsmit een herinnering.
(4) Helene Schulay
Paulus Potterstraat 31 (toen 11) | @2019
Poolse, geboren in Krakau, woonde in de jaren 30 in Berlijn, vluchtte naar Utrecht en huurde een kamer bij of boven de familie Meijers.
(3) Familie Nathansohn – Friedberg
Stadhouderslaan 85 | @2017
Martin en Alice Frieda vluchtten in 1939 uit Duitsland. Ze werden vermoedelijk geholpen door hun zoon Fritz die eerder was geëmigreerd naar Nederland en in Leiden sinds 1935 een winkel in reisartikelen bestierde.
(2) Familie Wolff – Gersons
Stadhouderslaan 51 | @2017
Julius, getrouwd met Betsy Gersons. Hoogleraar wiskunde in Utrecht. Tijdens de bezetting ontslagen omdat hij Jood was. Ernst was hun zoon. (Hij stond ook ingeschreven op Maliebaan 36, onder de dekmantel van familie de Jong)
(1) Familie de Jong
Maliesingel 36 | @2011
Vader Martin woonde en werkte hier als huisarts. Het gezin ving Joodse kinderen en ouderen op. In 1942 is Martin verraden en opgepakt, samen met zijn zoon Leendert die net het artsexamen had afgelegd.
