Rechtenstudent Trui van Lier (1914-2002) begon in het eerste oorlogsjaar een crèche met de naam Kindjeshaven op de Prins Hendriklaan (het pand waarin nu ijssalon Vorst zit), vlakbij het Wilhelminapark. Samen met Jet Berdenis van Berlekom wist ze zo 150 Joodse kinderen veilig door de oorlog te loodsen.

Over Kindjeshaven
In de jaren dertig nam het Joodse gezin Van Lier aan de Willem de Zwijgerstraat al joodse vluchtelingen uit Duitsland op. Trui, rechtenstudent en lid van UVSV (ze was praeses in 1937/38), hoorde van hen over baby’s en peuters van opgepakte Joodse gezinnen die aan hun lot werden overgelaten. Daarom begon ze na de Duitse inval in 1940 een kinderopvang met de naam Kindjeshaven. Haar vriendin en – heel handig – gediplomeerd kinderverzorgster Jet Berdenis van Berlekom (1920-2010) trad bij haar in dienst. Eerst vingen ze kinderen op van de gegoede burgers uit de buurt om vertrouwen te wekken bij de bezetter. Later kwamen er kinderen via voogdijraad, kinderpolitie en kinderziekenhuis. De crèche groeide gaandeweg uit tot een kinderpension.

Studentenverzet
Daarna volgden de kinderen waar het Trui écht om te doen was: die van (Joodse) onderduikers die met een (huilende) baby niet bij een onderduikadres konden aankomen, of van Joden die opgepakt en gedeporteerd waren. Vanaf 1943 nam het aantal opgevangen kinderen van Joodse komaf toe tot meer dan de helft, mede omdat Kindjeshaven nauw ging samenwerken met de studentenverzetsgroep Het Utrechts Kindercomité.

Levensgevaarlijk
Zoveel kindjes met Joods uiterlijk begon op te vallen in de buurt. En dat was levensgevaarlijk, omdat in de nabijgelegen Kromhoutkazerne en rond het Wilhelminapark veel Duitsers en nsb-ers waren ingekwartierd. Tóch wisten Trui en Jet de opvang met goede organisatie, vlotte babbel en vooral grote moed open te houden en vermoedelijk ook vanwege de opvang van kinderen die buitenechtelijk verwekt waren door Duitsers. Als de Duitse vader naar het oostfront moest, ging de voogdij tijdelijk over naar de Ortskommandant, de hoogste in rang in Utrecht. Die was maar wat blij dat Kindjeshaven zijn opgedrongen opvangprobleem oploste …

De inval
In 1944 kwam de langverwachte inval. Maar Trui was gelukkig elders en Jet wist zich vrij te praten. Wel stond Jet er die laatste maanden alleen voor. Uiteindelijk stopte Kindjeshaven in februari 1945 vanwege een tekort aan elektra, water en verzorgingsproducten als zeep. Naar verluid hebben ze met hun opvang in de oorlog meer dan 150 kinderen kunnen redden.

Tip: bekijk de indringende en zeer informatieve film over Trui, Jet, Kindjeshaven en de verzetsgroep Het Utrechts Kindercomité, met de titel Omdat hun hart sprak.

Familie van Truus
Trui is een oudere nicht van de bekende verzetsvrouw Truus van Lier (1921-1943) die in 1943 de foute politiechef Gerard Kerlen doodschoot. Die werd snel daarna opgepakt en stierf voor het vuurpeloton. Als eerbetoon staat voor haar ouderlijk huis naast het Rietveldschröderhuis een gedenkbord. Langs de Singel herinneren een bloemenmonument en een standbeeld aan de verzetsdaad van Truus. Daarnaast schreef Jessica van Geel in 2022 een biografie over Truus. Trui kreeg in onze stad minder aandacht, maar daar komt verandering in!

Eerbetoon aan Trui
Op initiatief van achternicht Michèle van Lier krijgt ook Trui een bloemenmonument. Daarvoor zijn 3.000 boshyacinten in de vorm van de letters ‘Trui’ in het talud van de Koningslaan geplant. Ieder voorjaar zal haar naam blauw opbloeien, goed zichtbaar vanuit het Wilhelminapark. De speeltuin is in april 2024 officieel hernoemd tot Trui van Lier Speelkwartier, toepasselijk, omdat ze graag met de kindjes in het park speelde. Dankzij crowdfunding kreeg de speeltuin twee sierpoorten met haar naam in gouden letters, met bovenop een groot hart van goud. Een spoor van 150 gouden hartjes verbindt de speeltuin met de oude kinderopvang aan de Prins Hendriklaan. Bloemen, speeltuin vormen één groot monument om de naam Trui van Lier levend te houden.

Homeruslaan 30 kent een rijke geschiedenis. In Oost is het winkelpand vooral bekend als snackbar (Friends tot aan 2024). In de oorlogsjaren zat er een sigarenzaak, met in de kelder een geheime, nooit ontdekte telefooncentrale van het verzet. Prins Bernard bezocht het pand direct na de bevrijding en sprak tegen de verzetsmensen over ‘onschatbare verdiensten voor het Vaderland’.

Nooit ontdekt
De wieg van Ingrid Steenbeek (in 1958 geboren in de Emmakliniek) stond in het woonhuis achter de winkel. “Mijn tante Besseltje (Bes) van Beek (1901-1993) begon als 14 jarige als dienstmeisje en behaalde later in de avonduren haar middenstandsdiploma. Vervolgens opende ze hier een sigarenzaak. In de oorlog mocht het verzet in de grote kelder een telefooncentrale, diverse radioapparatuur en een drukpers neerzetten. Ondanks de vele Duitsers die in de zaak hun dagelijkse rookwaren kochten, werd de kelder nooit ontdekt, zelfs niet tijdens meerdere invallen.”

Onlogische plattegrond
“Het winkelpand zat namelijk complex in elkaar, met een woonhuis achter de winkel die je via een lange gang bereikte. De kelderdeur zat halverwege de gang, ter hoogte van het portiek in de Lindestraat, de opgang voor de bovenburen. Tijdens invallen zochten de Duitsers overal, maar op deze plek direct achter het portiek verwachtten ze geen binnendeur, laat staan een trap naar beneden. Duitsers hadden namelijk geen idee dat dit soort panden ook een kelder konden hebben.”

Dekmantel
“Wél een probleem was dat winkel en achterhuis één en dezelfde ingang hadden. Het geregelde avondbezoek van telefonisten, drukkers en koeriers viel natuurlijk wel op, zeker bij de nieuwsgierige nsb-ers in de straat. Een soort van dekmantel was dat buurtgenoten ook buiten openingstijden bij de zaak konden aankloppen voor sigaretten of sigaren. En ook de kostgangers van de kamer die ze verhuurde, liepen in en uit. Bezoek was dus niet per definitie verdacht. Mijn tante vertelde ook dat de Duitsers dol waren op gratis snoep, koek en rookwaar. Dus ze relaxten liever in de winkel dan dat ze heel fanatiek gingen zoeken naar onderduikers en verzet.”

Gezellige buurtwinkel
“Na de oorlog kende de stad grote woningnood, daarom woonde ons gezin in bij mijn tante. Ik herinner me een gezellige buurtwinkel. De toonbank stond links. Rechtsachter was een gezellig zithoekje voor koffie (’s ochtends) of thee (’s middags). Daar werd wat afgekletst! Doordeweeks was de zaak eigenlijk de huiskamer, alleen op zondag ontvingen we bezoek in het achterhuis. Toen mijn tante met pensioen ging, wilde ze dolgraag een opvolger in de zaak die eigenhandig had opgebouwd. Het werd een snackbar, maar ook die had veel aanloop uit de buurt.”

Elk jaar leggen leden van het 4 en 7 mei comité ter herdenking een krans bij het monument aan de Prinses Marijkelaan, de straat tussen het Wilhelminapark en het Rosarium. Op de groene plaquette staan de namen van tien buurtgenoten die in de ochtend van 7 mei 1945 omkwamen bij het zogenoemde ‘Drama bij het Rosarium’.

Op zoek naar Anton Mussert
Nederland viert op 5 mei 1945 de bevrijding van het Duitse bezetting, maar pas op 7 mei was Utrecht aan de beurt. Luttele uren voordat de bevrijders die dag via de Berekuil de stad zouden binnenrijden, ging een groep van dertien Binnenlandse Strijdkrachten (BS) op weg naar hun meldpunt aan de Maliebaan. Ze kwamen langs het huis van NSB-leider Mussert. Die woonde aan wat sinds 1954 de Prinses Marijkelaan heet, maar tijdens de bezetting de naam Nassaulaan droeg, net zoals het Wilhelminapark tijdelijk Nassaupark heette.

Bloederig slagveld
De mannen hadden zich verzameld bij de drogisterij De Zwijger van Wim Thies op de Willem de Zwijgerstraat, tevens een illegaal wapendepot van het verzet. Via de Stadhouderslaan liepen ze richting het Rosarium. Blauwe overall, oranje-blauwe armband, helm op en pistool in de hand. Plots klonk een geweerschot en begonnen Duitse soldaten vanuit het park gericht te schieten op de groep BS’ers. Ook het luchtafweergeschut op St Barbara begint te vuren (kogelgaten van de afzwaaiers zitten nog in de gevel van Stolberglaan nr 19). Tien mannen overleden ter plekke, twee wisten te ontkomen. Eén had geluk: hij was onderweg achterop geraakt en ontsprong de dans. Zo werd de omgeving rond het Rosarium luttele uren vóór de daadwerkelijke bevrijding een bloederig slagveld met fatale afloop voor tien buurtgenoten.

Wat er precies gebeurde op deze donkere dag in Oost? Bekijk de reconstructie youtu.be/pYsEer7e_O8

Locatie: oorlogsmonument Rosarium

Verzetsvrouw Truus van Lier (1921-1943) schoot op 3 september 1943 de hoofdcommissaris van politie Gerard Kerlen dood die op het punt stond een grote groep Utrechtse joden en verzetsmensen op te pakken. Niet veel later werd de jonge rechtenstudent verraden en voor het vuurpeloton gezet.

Opgegroeid in Oost
Geertruida (Truus) van Lier groeide op in het huis naast het RietveldSchröderhuis waar nu het ticketoffice van het Centraal Museum in zit. Na haar schooltijd aan het Christelijk Lyceum in Zeist ging ze rechten studeren in Utrecht. Via haar studentenvereniging UVSV (door de bezetter aangemerkt als verboden organisatie) werd ze lid van de Amsterdams verzetsgroep CS-6. Die vervoerde in het geheim wapens, deed undercover operaties, bracht onderduikers in veiligheid en voerde aanslagen en liquidaties uit.

Aanslag op politiechef
Op 3 september liep ze vlakbij de Catherijnesingel de Utrechtse hoofdcommissaris van politie en NSB-er Gerard Kerlen tegemoet, en schoot hem dood. Met de aanslag wilde ze voorkomen dat Kerlen, die bekend stond als fanatiek jodenjager, nog meer onderduikers zou laten oppakken. Na de aanslag vluchtte ze, dook onder in Haarlem, maar werd – met een prijs van maar liefst 10.000 gulden op haar hoofd – al snel verraden door Irma Seelig die (letterlijk) in de tang zat van de Duitse Sicherheitsdienst. Truus werd overgebracht naar de gevangenis aan de Gansstraat. Omdat de bezetter uit angst voor opstand geen vrouwen op Nederlandse bodem wilde fusilleren, werd voor haar – zo stond in een persbericht – een ‘passende oplossing’ bedacht: op 27 oktober 1943 werd ze in Duitse kamp Sachsenhausen terechtgesteld.

Biografie
Schrijver (en buurtgenoot) Jessica van Geel schreef in 2022 een boek over de dappere verzetsvrouw die opgroeide in Oost. In 2018 publiceerde ze al een biografie over Truus Schröder, eigenaar van het RietveldSchröderhuis en destijds de buurvrouw van Truus van Lier. “Mevrouw Schröder repte in briefwisseling met familie over haar buurmeisje Truus dat vaak met haar drie jaar oudere zus Miek bij haar thuis speelde en later, na de aanslag in 1943, gesprek van de dag werd. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid: wie was dat heldhaftige buurmeisje? Het was in de oorlog zeldzaam dat vrouwen het gewapende verzet ingingen. Veel mensen kennen het verhaal van verzetsstrijder Hannie Schaft door de film en het boek. Maar we weten nu dat Truus van Lier haar aanslag pleegde vóórdat Hannie Schaft de wapens trok. Misschien was ze wel de eerste vrouw die in haar eentje een liquidatie uitvoerde.”

Gedenksteen en struikelsteen
Burgemeester Sharon Dijksma onthulde op 22 april 2021 een gedenkbord bij het geboortehuis, honderd jaar na de geboorte van Truus van Lier. “Een vrouw met ballen”, zo sprak ze in haar toespraak. In de stoep voor het huis werd door achterneef Hans van Lier ook een Stolperstein (struikelsteen) gelegd als onderdeel van het wereldwijde gedenkmonument van kunstenaar Gunter Demnig.

Audiotour
De verhalen van Truus en haar nichtje Trui, ook actief in het verzet (ze runde o.a. de crèche Kindjeshaven verderop aan de Prins Hendriklaan 4), inspireerde theatermaker Frédérique Donker om een audiotour te maken langs de plekken in Utrecht die herinneren aan hun verzetsdaden. De wandelroute is ongeveer 4 km lang. Startpunt is het gedenkbord van Truus naast het Rietveld-Schröderhuis, eindpunt het narcissenmonument langs de Catherijnesingel.

In de hal van Stolberglaan nr 1 hangt aan de wand een bijzonder keramiek: de Schaal van De Lerma. Deze pronkschaal is in 1945 gemaakt door de Italiaanse kunstenaar Luigi De Lerma (1907 – 1965) in opdracht van een aantal bewoners van de Stolberglaan. Die schonken het kunstwerk vlak na de oorlog aan hun buurman op nr 1, dhr Herold, als dank voor de gastvrije opvang op een hachelijk moment in het eerste oorlogsjaar.

Evacuatie in 1940
Nadat in 1940 de Grebbelinie viel, verplaatste generaal Winkelman de vaderlandse verdediging naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Die liep vlak langs Oost. Wie in de schootsvelden van de forten woonde moest om veiligheidsredenen direct vertrekken. Zo ook de bewoners aan de Stolberglaan. Voor buren die zo snel geen onderdak vonden bij familie of vrienden, had dhr Herold van nr 1 een oplossing: ze konden verblijven aan de Kromme Nieuwegracht bij Neerlandia, uitgever van o.a. de Utrechtsche Courant. Hij was daar directeur. Toen ons land na het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 de witte vlag hees, konden de bewoners ongedeerd weer terug naar de Stolberglaan.

Onderduiken in de kruipruimte
Overigens is de Stolberglaan nóg een keer ontruimd. In 1943 vorderde de bezetter de huizen 1 t/m 39 als dienstwoningen. Op de nabijgelegen Maliebaan hield een groeiend aantal Duisters kantoor, waarvoor ook woonruimte nodig was. De Stolberglaan was in trek, want modern (bouwjaar 1930) en makkelijk te beveiligen. Het begin en einde van de straat kregen prikkeldraadversperring en wachtposten. Op St Barbara werd luchtdoelgeschut (Flak) geplaatst als extra verdediging. Ondanks de alom aanwezige Duitsers en fanatieke nsb’ers als Arie Godijn op nr 47, vonden jongemannen die wilden ontkomen aan de Arbeitseinsatz in de kruipruimtes onder de huizen een veilig heenkomen. Vanwege de open spaarbogen in de fundering konden ze zich namelijk onbespied bewegen onder de huizen.

Weer thuis
In 2011 kwam de schaal na een verblijf vol goede zorgen op nr 25 (bij bewoner Paula Struick) weer terug op nr 1. Het keramiek geldt als collectief bezit van de straat. De nieuwe bewoner van het hoekhuis heeft ‘m een mooi plekje gegeven, een blijvende herinnering aan een donkere, maar ook saamhorige tijd.

Het hele verhaal van de schaal is in 2011 tot in detail opgeschreven door straatgenoot Rudo den Hartog.