Auteursarchief: Oostkrant

Raadsleden bezoeken Oost

Wat maakt een straat plezierig om te wonen? Hoe gaan bewoners (studenten, jongeren, gezinnen, ouderen) met elkaar om? Hoe verdelen we de schaarse ruimte voor wandelaars, fietsers, auto’s, spelende kinderen, winkels, horeca en groen? Hoe blijft alles en iedereen bereikbaar, ondanks de vaak smalle, drukke straten?

Verbeteren van de leefbaarheid
Gemeenteraadsleden van meerdere politieke partijen bezoeken dinsdag 12 september de Mgr. van de Weteringstraat (zijstraat van de Nachtegaalstraat) die zij zien als voorbeeld van zo’n volle straat. Ze komen graag in gesprek met bewoners uit Oost (dus niet alleen uit deze straat) om te kijken wat de gemeente kan bijdragen aan de leefbaarheid. De raadsleden voor Oost Annemarijn Oudejans (Student & Starter) en Tess Meerding (VVD) organiseren deze avond, samen met de wijkadviseur.

Aanmelden
Woon jij in een straat of buurt waar de leefbaarheid onder druk staat? Kom langs en bespreek de problemen en mogelijke oplossingen. Je kunt tot 7 september aanmelden via raadsinformatiebijeenkomsten@utrecht.nl (vermeld: ‘Raad in Oost 12 september’). En anders sluit je gewoon aan op de dag zelf.

Programma
18:30 uur Verzamelen Mgr. v/d Weteringstraat 13;
Wandeling naar theater De Berenkuil aan de Biltstraat;
19:00 uur Ontvangst in Theater De Berenkuil;
19:30 uur Start discussie;
21:00 uur Einde.

Raadsleden voor Oost Annemarijn Oudejans en Tess Meerding – *foto: Arnoud Wolff*

Jim Terlingen

Onze stad kent de laatste jaren een bijzondere ontwikkeling als het gaat om de verwerking van een van de gruwelijkste gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog: de Jodenvervolging. De plaatsing van het Joods Monument op het plein voor het Spoorwegmuseum, in 2015, lijkt daarvan het startsein. Daarmee werden na 70 jaar in het openbaar de namen zichtbaar van de meer dan 1.200 vermoorde joodse Utrechters.

In datzelfde jaar vond de eerste editie plaats van Open Joodse Huizen in Utrecht. Ook in huizen in Oost werden toen verhalen verteld over de voormalige joodse bewoners. Het zijn elk jaar (in mei) intieme bijeenkomsten waar je beter leert begrijpen welk effect de holocaust had op de levens van mensen. En niet zelden vertelt een ouder iemand uit het publiek spontaan een bijzondere herinnering. Na zo’n bijeenkomst is het uitgesloten dat je zo’n huis nog gedachteloos passeert.

Dat is ook zo als je voor een huis een struikelsteen ziet liggen. Daarop staat de naam van iemand die er in de oorlog woonde en die vanwege zijn of haar joodse achtergrond is vervolgd. Tot 2017 lagen er in de stad 13 struikelstenen, inmiddels staat de teller op 170, waarvan 30 in onze wijk. De plaatsingen, waaraan de gemeente volop medewerking verleent, zijn verbindende momenten: jong en oud staan stil bij wat mede-Utrechters destijds is overkomen.

Dit pijnlijke verleden hadden we lange tijd verdrongen uit ons collectieve bewustzijn. Maar het komt weer naar boven. Het is goed dat een plek te geven. En voor joodse nazaten die nog steeds in onze stad wonen biedt het troost.

Jim Terlingen (Utrecht, 1965) is journalist, historisch-onderzoeker en postbode. Hij woont in Abstede.

Deze column verscheen in de krant van september 2023.
[i] Meer informatie over struikelstenen in Oost op www.oostkrant.com

Gevelsteen voor Joke Smit

Onder grote belangstelling is de naamgever van het Joke Smitplein geëerd met een gevelsteen, 90 jaar naar haar geboortedag. De in Utrecht geboren feministe Joke Smit (1933-1981) schreef in 1967 Het onbehagen bij de vrouw. Dit invloedrijke manifest leidde de tweede emancipatiegolf in.

In steen en woorden herdacht
Beeldhouwer Britt Nelemans maakte in haar atelier aan de nabijgelegen Kerkstraat de gevelsteen in opdracht van het Utrechtse Geveltekenfonds. De steen is ingemetseld boven het centrale portiek van het plein. Politicus Hedy d’Ancona, waarmee Joke Smit in 1968 de feministische Man-Vrouw-Maatschappij oprichtte, deed samen met burgemeester Sharon Dijksma de onthulling. Stadsdichter Anne Broeksma, sinds kort een van de pleinbewoners, droeg voor de gelegenheid haar gedicht Zonder Joke Smit voor.

Trots buurtje
Het Joke Smitplein ligt achter de Nachtegaalstraat, je komt er via de Schoolstraat. Het wooncomplex, een mix van sociale huur en koop, is in 1986 gebouwd op het terrein van de voormalige Ambachtsschool. De (mannelijke) straatnamencommissie wilde het nieuwe plein destijds vernoemen naar een oud-leraar van de school, maar de kersverse bewoners vonden dat maar een ouderwetse, paternalistische gang van zaken. Met succes voerden ze – in de geest van de politiek roerige jaren 80 – actie voor de naam Joke Smit. De eigenzinnige geest van weleer waart nog rond op het Joke Smitplein. Het buurtgevoel is er sterk en bewoners zijn trots op de naamgever.

Het Utrecht Geveltekenfonds
Marjet Douze van het Utrechts Geveltekenfonds, de initiatiefnemer, vond dan ook een gewillig oor bij de bewonerscommissie toen zij een plek zocht voor de gevelsteen. Volgens haar heeft onze stad nog te weinig eerbetoon voor inspirerende Utrechtse vrouwen. “Met trots voegen we Joke Smit toe aan het (nog) selecte gezelschap Anna Maria van Schurman (1607-1678, de eerste vrouwelijke student), Belle van Zuylen (1740-1805, schrijver en componist), Catharina van Rennes (1858-1940, stichter van zangscholen), Clara Meijer-Wichmann (1885-1922, strijder voor vrouwenrechten) en Clare Lennart (1899-1972, schrijver), vrouwen die al langer met een gevelteken worden herdacht.”

Hedy d’Ancona en burgemeester Sharon Dijksma wijzen naar de net onthulde gevelsteen, met op de achtergrond Marjet Douze van het Utrechts Geveltekenfonds – *Foto: Arnoud Wolff*

Beeldhouwer Britt Nelemans in haar atelier aan de Kerkstraat – *Foto: Michael Kars*

Een smaakvolle zaak

De jonge ondernemers Jules (12) en Jens (14) wonen nog maar net in Oost, en ze trekken al aan de bel: “Ons bedrijf heet Limlicious. Wij verkopen échte vlaaien, gemaakt in Limburg!” En dat is geen loze kreet: hun moeder Suzanne is een geboren en getogen Limburgse, vader Ralf is ondernemer. De jongens hopen dat Oost net zo gaat smikkelen als de wijk waar ze voorheen woonden, Hoograven.

Goede reviews
In het familiebedrijfje zijn de taken verdeeld: Jens doet de klantenservice en beantwoordt vragen over de houdbaarheid, levering, ingrediënten en smaken. Jules voert de bestellingen in. Samen houden ze de website en vooral de reviews in de gaten, heel belangrijk voor de marketing. “Gelukkig hebben we alleen nog maar blije berichten gekregen.” Ze zijn inmiddels vlaaien-experts, houden er zelfs spreekbeurten over. “De vlaai kent een rijke traditie in het zuiden. Brooddeeg werd bestreken met honing of fruit en vervolgens in z’n geheel in een hete steenoven gebakken. Zo krijg je vlade, later vlaai genoemd. Die smaakt anders dan gebak en taart die hun topping pas ná het bakken van de bodem krijgen.”

Winst in de koelkast
Leverancier is Patisserie Peter Lemmens, die 1x per week een rondje Randstad maakt om de veelal Limburgse klanten in den lande van vlaai te voorzien. Met sinds kort dus een tussenstop in Oost. Jules en Jens verkopen wekelijks 30 a 40 vlaaien. “Liefhebbers kunnen tot woensdagavond via onze website bestellen, op donderdag of vrijdag kun je de vlaai bij ons thuis ophalen. De winst hebben we tot nu toe geïnvesteerd in een extra koelkast, dus ons zakgeld is helaas nog niet verhoogd. Maar we eten wel elke week lekkere vlaai, dat is ook winst!”

Meer info en bestellen: www.limlicious.nl

Boek: Romance in Oost

“Ik schrijf romantische fictie, oftewel romance. Als je het ergens mee moet vergelijken, denk dan aan films als ‘Love Actually’ of ‘Bridget Jones’. In het Nederlands wordt het ook wel feelgood genoemd; boeken waar romantiek centraal staat, maar waar de ontwikkeling van de personages net zo belangrijk is.”

Lang en gelukkig
Mireille Versteeg uit de Eikstraat, artiestenmanager van beroep, legt uit in welk ‘hokje’ de lezer haar net verschenen debuutroman Binnen de lijntjes kan plaatsen. “In romance zit ook meer humor. Denk aan Luizenmoeder en Soof. Cruciaal is de zogenaamde meetcute, het – vaak onhandig grappige – moment waarop de hoofdpersonen elkaar tegen het lijf lopen. Daar zit ik in het dagelijkse leven ook vaak naar te kijken: hoe ontmoeten mensen elkaar. En dan fantaseer ik hoe het af zou kunnen lopen. Uiteraard, na een paar tegenvallers en ongelukkige wendingen, toch altijd met een en-ze-leefden-nog-lang-en-gelukkig-einde.”

Oudwijk als decor
Wie het boek leest herkent waarschijnlijk veel plekken die aan Oudwijk doen denken: het schoolplein, het grote park, de kadowinkel, buurtkroeg De Vooghel, het buurtrestaurant met de glascontainers voor het terras … “Dat klopt, tijdens het schrijven put ik veel uit mijn dagelijks leven, soms bewust, soms onbewust. Zo heb ik voor dit boek de wijk als decor gebruikt, net als sommige types of situaties op de school van mijn kinderen (Summer Party!). Altijd in een uitvergrote fantasie-versie uiteraard. En ja, ook in Oost ligt de romantiek voor het oprapen, je moet alleen weten waar je moet kijken, en ik bekijk de wijk graag door een roze bril.”

Over het boek
Loes, een licht verstrooide moeder van een tweeling, is net gescheiden en neemt zich voor: voorlopig géén nieuwe relatie. Maar dan kruist Bart, aantrekkelijk (gespierd, maar niet té), haar pad. Hij blijkt ook de nieuwe gymleraar te zijn op de basisschool van haar kinderen, en dan is het lastig om binnen de lijntjes te blijven …

Aan de toog van Cerveceria Boulevard, vroeger de bruine buurtkroeg De Vooghel, decor van meerdere scenes in het boek Binnen de lijntjes – foto: Thomas Dale

Familie Roeders

Annemarie Selinko (1914-1986) droeg in 1951 haar bestseller Désireé (meer dan 20 miljoen boeken wereldwijd verkocht) op aan haar in de oorlog vermoorde zus Liselotte. Ruim 70 jaar later volgt nóg een eerbetoon, in Oost! Op 9 juli worden voor het huis Prins Hendriklaan 91 drie struikelstenen gelegd ter herinnering aan het jonge, Joodse gezin Roeders: Liselotte, haar man Kurt en dochter Tonia. Zij woonden hier in de oorlog. In 1944 werd het gezin via Westerbork gedeporteerd en in Auschwitz vermoord.

Oude foto’s
Corrie Huiding en haar man Ad achterhaalden de aangrijpende geschiedenis van het gezin Roeders en namen het initiatief voor de struikelstenen: “Sinds 2015 wordt in Utrecht Open Joodse Huizen georganiseerd. Wij doen elk jaar mee, omdat we in Wijk C in het geboortehuis wonen van de Joodse huisarts Bram Querido. Hij overleefde ternauwernood de oorlog, maar verloor – op zijn jongste zus na – zijn hele familie. In 2017 besloot ik via sociale media aandacht te geven aan het verhaal van de dokter. Nel de Jong, die ik ken van het Bartholomeus Gasthuis waar zij werkt en ik vrijwilliger ben, had mijn bericht op Facebook gelezen. Ze vertelde dat haar moeder bij een Joods gezin op de Prins Hendriklaan had gewerkt en dat ze nog oude foto’s had.”

Knap speurwerk
“Mijn man Ad werd door de foto’s getroffen, vooral door die van het dochtertje, de kleine rode krullenbol Tonia. Door het adres te combineren met de summiere gegevens op het Joods Monument bij het Spoorwegmuseum, wist hij de geschiedenis te achterhalen. Liselotte en Kurt Roeders vluchtten eind jaren 30 vanwege de opkomende naziterreur vanuit Oostenrijk naar Nederland. Ze kregen een dochter, Tonia, en huurden in 1940 in Utrecht een huis op de Prins Hendriklaan. Later werd het hele gezin gedeporteerd en in 1944 in Auschwitz vermoord.
De zus van Liselotte, Annemarie, was getrouwd met de Deen Selinko en wist via Denemarken en later Zweden te ontkomen aan de nazi’s. Zij werd een gevierd schrijver en droeg haar laatste boek Desiré op aan haar vermoorde zus.”

Lees de toespraak terug die Corrie op 9 juli 2023 onder grote belangstelling hield bij het plaatsen van de drie struikelstenen. Meer informatie en overzicht van alle 30 struikelstenen in Oost: www.oostkrant.com/struikelstenen

Over Struikelstenen
Struikelstenen is afgeleid van het Duitse Stolpersteine (stolpern betekent struikelen) en is een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. De vierkante betonnen keien, 10x10x10 cm, hebben een messing bovenplaat met daarin een tekst gegraveerd, doorgaans de naam, geboortedatum en plaats-datum van overlijden van het betreffende slachtoffer van het naziregime. De stenen worden – op aanvraag – geplaatst in de stoep bij het huis waar het slachtoffer destijds woonde. Verspreid over Europa vormen de inmiddels meer dan 90.000 stenen tezamen één groot monument. Inmiddels liggen er 30 in Oost op 15 adressen (stand per 9 juli 2023).

Over het Joods Monument
In de Tweede Wereldoorlog woonden er ongeveer 1.600 Joden in Utrecht. Meer dan 1.200 zijn vermoord of overleden in de concentratiekampen. Op het Joods Monument (onthuld op 29 oktober 2015) bij het plein van het Maliebaanstation (nu Spoorwegmuseum) staan hun namen. De meeste joden werden vanaf dit station op transport gezet naar Duitsland.

Corrie Huiding spreekt de aanwezigen toe – *foto: Jim Terlingen*

Drie struikelstenen in de stoep voor Prins Hendriklaan 91

Uit het boek Désireé (1951) van schrijver en zus Annemarie Selinko

Asiel voor kamerplanten

Is je kamerplant te groot geworden, of hangen de blaadjes er wat zielig bij? Breng ‘m naar Plantenasiel Utrecht aan de Nachtegaalstraat. Daar vangen Laura en Carlijn je plant met liefde op, in de hoop dat een nieuw ‘baasje’ zich meldt.

Gooi planten niet weg!
“Het Plantenasiel is eigenlijk een opvanglocatie voor planten”, zegt Laura. “Zo zonde om planten weg te gooien. Met goede verzorging – denk aan nieuwe aarde, een grotere pot, meer of minder water en de juiste hoeveelheid licht – komen ogenschijnlijk zieke planten er vaak weer bovenop. En planten die door verhuizing of verbouwing overbodig zijn geworden verdienen ook een nieuwe, liefdevolle plek.”

Rust en ritme
Het Plantenasiel is negen jaar geleden gestart in het Hof van Cartesius. Laura heeft er als vrijwilliger gewerkt toen ze na een zeer zware hersenschudding weer voorzichtig wilde gaan werken. “Planten hebben me door die moeilijke periode heen geholpen, ze gaven me rust en ritme. Heerlijk om bezig te zijn met verpotten, stekken en snoeien. Dat gevoel gun ik meer mensen. Omdat oprichter Fem stopt, mocht ik deze zomer het plantenasiel overnemen. Ik begin thuis op de Nachtegaalstraat, met hulp van Carlijn. Later kunnen we hopelijk een grotere ruimte huren, liefst met buitenruimte om ook buitenplanten een plek te geven.”

Planten zijn geen handelswaar
“Ons concept is simpel: je kunt planten hier doneren. Ook wie planten zoekt kan hier terecht. Wij geven dan advies welke soort in jouw ruimte past en hoe je de plant moet verzorgen. Planten zijn voor ons geen handelswaar, dus we verkopen niet. Wél vragen we een donatie voor het verzorgen van de planten, de potgrond en de pot. Hopelijk kunnen we de drempel verlagen voor buurtgenoten die hun huis, werkplek of kantoor willen vergroenen, maar niet goed weten hoe, of flexibel willen blijven. Want bij ons kun je planten altijd weer teruggeven.”

Adres: Nachtegaalstraat 58 Bis
Afspraak via whatsapp 06-13398891
www.plantenasiel.nl

Het Luie End

Aan de ene kant legge ze, aan de andere kant zitten ze, zo spreekt de volksmond over het kruispunt Gansstraat met de Oosterspoorbaan. De ligplaats is algemene begraafplaats Soestbergen, de zitplek de oude gevangenis, waar in 1978 de observatiekliniek van het Pieter Baancentrum is aangebouwd. De kliniek is in 2018 verhuist naar Almere en projectontwikkelaar Kondorwessels gaat er een bruisende plek voor wonen, ondernemen en kunst van maken.

Begraafplaats Soestbergen
Napoleon verbood in 1806 het begraven in kerken en droeg gemeentes op om dodenakkers buiten de stad aan te leggen. In 1829 kocht Utrecht het buitenhuis Soestbergen plus een aanpalend stuk grond. Het huis werd verbouwd tot kantoor. Landschapsarchitect Zocher ontwierp de begraafplaats in Engelse Landschapsstijl met doorkijkjes, slingerende paden en stemmige beplanting. Het werd een plek om te mijmeren over een overleden dierbare of stil te staan bij een belangrijk persoon. De oplopende grafheuvel (rotonde) is uniek in Europa. Daar werden de notabelen begraven die verontwaardigd waren dat ze niet meer in de kerk mochten worden bijgezet. De grafheuvel bood nieuwe status.

Pieter Baancentrum
De oude gevangenis met diverse dienstwoningen is gebouwd in 1897. In de oorlogsjaren 40-45 functioneerde het als Kriegswehrgefängnis waar o.a. verzetsvrouw Truus van Lier werd verhoord na haar arrestatie. De Duitsers breidden uit met een lange houten barak aan de kant van de Kromme Rijn.
In 1949 betrok het Rijksobservatorium voor Criminele Geestesgestoorden een deel van de gebouwen, en vernieuwing van het gevangeniswezen. Zo’n 50 patiënten konden gedurende zes weken geobserveerd worden. De forensisch psychiater Pieter Baan (1912-1975) had de medische leiding van de observatiekliniek. In 1978 breidde de kliniek uit met betonnen nieuwbouw en kreeg de kliniek de naam van de overleden grondlegger: Pieter Baancentrum. Mohammed B., Volkert van der G. en Lucia de B. zijn bekende ‘initialen’ die hier zijn onderzocht in hoeverre ze toerekeningsvatbaar waren ten tijden van hun daden, wat een rechter mee kan wegen bij de straf.

*Psychiater Pieter Baan te midden van zijn team.*

*De lichtblauwe daken zijn de oude gevangenis en barak; Onderin het in 1978 gebouwde Pieter Baancentrum*

*De grafheuvel (rotonde) van Soestbergen – Foto: Het Utrechts Archief*

Joop’s Geheim

In de Albrachthof staat een sculptuur met de titel Geheim, gemaakt in de jaren 80 door beeldhouwer Joop Wouters. Het is voor veel buurtgenoten nog altijd een geheim, want je moet de weg naar het binnenpleintje weten, het ligt goed verstopt achter buurtcentrum Podium Oost.

Roerige jaren
Joop woont sinds 2007 in Frankrijk, maar had in de roerige jaren 70 en 80 een woning met werkplaats in Abstede, de buurt waar bewoners lange tijd actie voerden om hun huizen te redden van de sloopkogel. Zijn gevelsteen BASTA (1988) op de hoek van Abstederdijk 131 markeert het uiteindelijke succes van alle protesten: de gemeente knapte de meeste huizen op, de bewoners konden in hun buurt blijven wonen.

Het Geheim van de Albrachthof
Twee jaar eerder kreeg Joop van de gemeente de opdracht voor een beeldhouwwerk ter viering van een stadsvernieuwingsproject rond de Albrachthof in Oudwijk. “Toen ik in 1986 voor het eerst de Albrachthof inliep, dacht ik: wat een bijzondere, goed verborgen plek, zo midden in Oudwijk. Daardoor had ik al gelijk de naam voor het beeld: Geheim. Via bouwer Jurriëns tikte ik een massief blok Fins graniet op de kop. Het was te groot om mee te werken. Daarom kloofde ik er twee lange stukken af om het slanker te maken, de (horizontale) boorgaten zijn nog zichtbaar. Het was een periode dat ik veel aandacht had voor lichaamsdelen, met name handen. Ik bewerkte het blok graniet tot een moeder die een kind omarmt en haar gniffelend, met de hand voor het gezicht, een geheim vertelt.”

De gevallen soldaat
“Wat weinig mensen weten is dat ik de twee gekloofde scherven (nog altijd ruim duizend kilogram per stuk) ook bewerkt heb, een nóg groter geheim, haha! In de ene scherf zag ik een gevallen soldaat, een oorlogsslachtoffer. In de zijkant hakte ik de Latijnse inscriptie Inter Arma Silent Musae uit, vrij vertaald: In de oorlog zwijgen de muzen. De sculptuur kreeg de naam Apollo, vernoemd naar de God van de Kunst. Het ligt in de achtertuin van een woning aan de Prins Hendriklaan.”

De Arm
“In de andere scherf zag ik destijds een arm. Zo heb ik het bewerkt, en zo heet het ook. Het is destijds aangekocht door de familie Hogervorst die aan het eind van de Maliebaan woonde en de sculptuur in de tuin plaatste. Na de verhuizing heeft de familie in 2022 een mooi gebaar gemaakt en De Arm geschonken aan de gemeente. Het beeld heeft een mooie plek gekregen in het even verderop gelegen Hogelandsepark. Wie goed kijkt ziet net als in Geheim en Apollo de boorgaten zitten die nodig waren om het oorspronkelijke blok graniet te kunnen kloven, hét bewijs dat de drie sculpturen voortkomen uit dat ene massieve blok Fins graniet. Heel bijzonder dat ze na ruim 35 jaar nog zo dicht bij elkaar zijn hier in Oost.”

Meer info over Joop Wouters en zijn werk vind je op zijn website.

Joop geeft bij het Geheim in de Albrachthof uitleg hoe het graniet gekloofd is. De (horizontale) boorgaten zijn nog te zien – *foto: Arnoud Wolff*

Albrachthof na oplevering met het beeld Geheim – foto: Het Utrechts Archief

Speelplekken in Oost

Waar kun je buitenspelen in Oost? Veel speelplekken liggen verborgen (en beschut) in de buurt. Sinds de corona-periode hebben bewoners en scholen initiatief genomen om speelplekken op te laten knappen. Via het gemeentelijke wijkbureau is daar budget voor, het zogenaamde initiatievenfonds. Interesse? Neem contact op met de wijkadviseur via oost@utrecht.nl Een aantal speelplekken staat op de rol voor een opknapbeurt, o.a. Poolstarhof (Sterrenwijk), Trui van Lier Speelkwartier (Wilhelminapark) en wellicht Schelpstraat (Oudwijk).

Speelplekken in kaart gebracht
Overigens heeft de gemeente een zogenaamde Wijkscan Oost gemaakt en alle speelplekken in onze wijk in kaart gebracht. Daaruit concludeert zij zelf dat Oost er te weinig heeft, en dat speelplekken vaak van te lage kwaliteit zijn. Voer voor wie een speelplek wil (laten) opknappen of aanleggen.

Sportspeeltuin Abstede

De trotse jonge bezoekers van de Sportspeeltuin in Abstede mogen met hun mooie oorkonde op de foto. Deze woensdag hebben ze vol overgave gesport en verdienen ze dit echt. Ze poseren voor een toffe muurschildering die door ...